بسیاری از اندیشمندان معتقدند انسان, تنها به وسیله خودخواهی, تحریک می شود و اساسا به دنبال برآورده ساختن نیازها و امیال خود است (باتسون,1991). آگوست کنت[1] نخستین بار مفهوم نوعدوستی را به کار برد و معتقد بود در هر انسانی دو نیرو یا انگیزه مجزا وجود دارد. یکی از آنها معطوف به خود و در تعقیب منافع خود است که خود خواهی است و دیگری معطوف به دیگران و در جهت منفعت دیگران است که نوعدوستی است. از نظر کنت، نوعدوستی شالوده زندگی در جامعه است (اسکات و سگلو،2007: 15). دورکیم[2] در بررسی تجربی خودکشی، نشان داد که با افزایش انسجام اجتماعی، خودکشی نوعدوستانه افزایش می یابد که طی آن افراد، خود را قربانی منفعت دیگران می کنند (ذکایی،1380: 80). از نظر دورکیم، نوعدوستی یک تزیین دلپذیر برای زندگی اجتماعی نیست بلکه برای همیشه، مبنای اساسی آن خواهد بود (پیلیاوین و چارنگ،1991).

نوعدوستی اساسا یک ارزش والای اجتماعی و یک تکلیف اخلاقی اجتماعی است که تضعیف آن, می تواند منجر به اختلال رابطه ای در جامعه گردد. از نظر سی رایت میلز[3] یکی از مسائل اجتماعی مهم جوامع امروزی، کاهش حس نوعدوستی است (الول,2002 :62) که به ویژه در جوامع شهری، کاملا ملموس است (ارونسون،2002: 398). به همین دلیل توجه به موضوع نوعدوستی و چگونگی تقویت آن در روابط اجتماعی بسیار مورد عنایت است.

شواهد بیانگر آن هستند که در ایران، به ویژه در سطح کلان، مانند وقوع زلزله و غیره، بسیاری از مردم مایل هستند به قربانیان کمک کنند. اما به نظر می رسد تمایل به نوعدوستی در سطوح خرد، مانند روابط روزمره اجتماعی، به خصوص در جامعه شهری, در حال کاهش است(محسنی،1379: 313, رفیع پور، 1377: 96 ). بر اساس مستندات، ایران یکی از بالاترین نرخ های وقوع حوادث طبیعی و غیر طبیعی را در جهان داراست (صدیق سروستانی و عنبری، 1383: 82) و این امر ضرورت بررسی نوعدوستی را در جامعه ایران آشکار می سازد. جامعه عشیره ای و سنتی یاسوج در طی چند دهه گذشته یکی از بالاترین نرخ های رشد شهرنشینی و در طی چند سال گذشته نسبت به جمعیتش یکی از بالاترین نرخ های مهاجر پذیری را تجربه کرده است. به علاوه متاثر از الگوی کلی کشور دارای نرخ بالای وقوع حوادث ناگهانی است که مستلزم نوعدوستی شهروندان است. با این تفاصیل هدف کلی پژوهش حاضر این است که میزان تمایل به رفتار نوعدوستانه را در بین شهروندان بررسی و ارتباط آن را با برخی عوامل اجتماعی, آشکار نماید.  

مبانی نظری

از دهه 1960 مساله نوعدوستی در روابط اجتماعی، به عنوان موضوعی بین رشته ای، به طور گسترده مورد توجه قرار گرفت و در تبیین علل آن نظریات متعددی ارائه گردید. 

بر اساس نظریه یادگیری اجتماعی[4], رفتار, محصول یادگیری های پیشین است. به تعبیر دیگر رفتار کنونی, متاثر از تقویت های گذشته است. در هر موقعیتی, شخص رفتارهای معینی را می آموزد که بر اثر تکرار ممکن است به صورت عادت در آیند. وقتی شخص, دوباره در آن موقعیت قرار بگیرد سعی خواهد کرد همان رفتار عادت شده را تکرار کند (کریمی،1381، 37). از نگاه اندیشمندان نظریه یادگیری اجتماعی، نوعدوستی, ریشه در یادگیری گذشته دارد و فرایندهای پاداش- تنبیه و نیز مشاهده الگو بر بروز رفتار نوعدوستانه تاثیر می گذارند (لیپا,498:1994).

لاتانه و دارلی[5] (1970) در چارچوب نظریه تصمیم گیری[6]، بر فرآیندهای پیچیده شناخت اجتماعی و تصمیم گیری, اشاره می کنند. به زعم لاتانه و دارلی, انسان در برابر هر موقعیتی, خود به خود واکنش نشان نمی دهد. اگر فردی با یک موقعیت اضطراری مواجه شود, مداخله یا عدم مداخله در طی یک فرآیند پنج مرحله ای شکل می گیرد.

-      درک موقعیت

-      تفسیر موقعیت به صورت کمک خواهی

-      برعهده گرفتن مسئولیت

-      پیدا کردن راه کمک رسانی

-      تصمیم گیری برای مداخله

به اعتقاد لاتانه و دارلی، رفتار نوعدوستانه زمانی شکل می گیرد که فرد در مواجهه با حالت های اضطراری به تمام مراحل جواب مثبت بدهد. یعنی متوجه وضعیت خاص شده باشد، وضعیت را اضطراری تفسیر کرده باشد، مسئولیت را بر عهده گرفته باشد, راه کمک رسانی را بلد باشد و با محاسبه پیامدها, تصمیم به مداخله بگیرد (بارون و بایرون,1997 :366).

باتسون[7] در قالب نظریه همدلی[8], که عمدتا معطوف به تبیین ویژگی های مردمان نوعدوست است, نوعدوستی را بر حسب توانایی و میزان همدلی تبیین می کند و معتقد است افرادی که در مواجهه با وضعیت های اضطراری، قادر باشند خود را به جای فرد قربانی یا نیازمند بگذارند, محتمل تر است اقدام به رفتار نوعدوستانه نمایند(دو,1993 : 288).

برخی اندیشمندان با تمرکز بر تاثیر موقعیت (اجتماعی) بر بروز رفتار نوعدوستانه, نوعدوستی را ناشی از ویژگی های محیطی و ساختار شهری می دانند. به عبارت دیگر با افزایش جمعیت و پیچیده تر شدن روابط اجتماعی, تمایل به انجام رفتارهای نوعدوستانه, کاهش می یابد. در اوایل قرن بیستم, جرج زیمل معتقد بود، در نتیجه سیطره اقتصاد پولی در شهرهای بزرگ، تماس های نزدیک و عاطفی با دیگران بسیار کم رنگ شده و خود محوری، به هدف اساسی زندگی شهروندان تبدیل شده است (زیمل،1372). رابرت پارک[9] معتقد بود با رشد شهرها، روابط غیر مستقیم و ثانوی جایگزین روابط مستقیم و چهره به چهره می شود و تلاش برای تامین منافع شخصی، رفتارهای احساسی و عاطفی را تضعیف می کند (صدیق سروستانی، 1369: 205 ).در دوران اخیر, میلگرام (1970) معتقد است, ساکنین شهرهای بزرگ، به دلیل کثرت، فشردگی، تراکم و ناهمگونی، به طور مرتب بوسیله محرک های بی شماری, بمباران می شوند. در نتیجه تلاش می کنند خودشان را از اضافه بار[10] بیشتر, رها سازند. همین امر باعث می شود آنان نسبت به اطراف خود و گرفتاری های دیگران بی اعتنا شوند.

برخی نظریه پردازان در تبیین رفتارهای نوعدوستانه به نقش هنجارهای اجتماعی[11] اشاره می کنند و معتقدند، رفتارهای نوعدوستانه، ریشه در میزان درونی سازی هنجارهای تقابل[12]، انصاف[13] ومسئولیت اجتماعی[14] دارد(مایرز,1990 :452). آلوین گولدنر(1969) تقابل را یک هنجار اجتماعی و یک قاعده جهانی می داند که می تواند برانگیزاننده نوعدوستی باشد. بر اساس این هنجار, باید محبت های دیگران را با محبت، باز پس دهیم. به تعبیر دیگر باید به کسانی که به ما کمک کرده اند کمک کنیم و اگر می خواهیم دیگران به ما کمک کنند باید درحق آنها محبت کنیم. هنجار انصاف, قاعده ای است که بر اساس آن باید در یک رابطه اجتماعی، برابر با آن چه هزینه کرده ایم منفعت کسب کنیم(ویگینز,1994 :334). در قالب این هنجار،‌ به کسانی که برای جامعه زحمت کشیده اند اما منفعت مناسب دریافت نکرده اند, کمک می کنیم و به کسانی که خوشان مسئول گرفتاری خودشان هستند کمک نمی کنیم (مقدم,1998 :308).  بر مبنای این هنجار است که افراد به گدایان، معتادان و الکلی ها کمک نمی کنند چرا که معتقدند آنها خودشان مسئول بوجود آمدن این مشکلات هستند. اما در جامعه, هنجار فراگیر دیگری وجود دارد که مسئولیت اجتماعی نامیده می شود. مسئولیت اجتماعی, هنجاری است که بر اساس آن باید به افرادی که نیازمند هستند، مخصوصا کسانی که به کمک ما وابسته اند, بدون هیچ چشمداشتی, کمک کرد(برکوویتز،1972). نخستین بار دورکیم در بررسی خودکشی نوعدوستانه, بر نقش مسئولیت اجتماعی تاکید نمود (کیویستو,1377). این هنجار برخلاف هنجارهای تقابل و انصاف که دربرگیرنده تحلیل هزینه- پاداش هستند, برانگیزاننده نوعدوستی ناب می باشد.

جان پیلیاوین در قالب نظریه مبادله اجتماعی[15]، یک نظریه پنج مرحله ای مطرح ساخته و معتقد است رفتار نوعدوستانه در فرآیند مراحل زیر شکل می گیرد (پیلیاوین,1972 :507).

- آگاهی از وضعیت اضطراری

- تحریک

- تفسیر علایم و برچسب زنی به تحریک

- محاسبه هزینه - پاداش

- تصمیم گیری برای رفتار نوعدوستانه

بر اساس این نظریه، رفتار نوعدوستانه پیش از هر چیز مستلزم آگاهی از وضعیت های اضطراری است. طبیعی است که ما فقط در صورتی می توانیم به دیگران کمک کنیم که بدانیم آنان واقعاً به کمک نیازمندند. دومین مرحله این مدل، تحریک هیجانی است. حالت های اضطراری به لحاظ فیزیولژیکی تحریک کننده اند. طبیعی است که تا فرد به لحاظ فیزیولژیکی تحریک نشده باشد، دست به هیچ اقدامی نخواهد زد. صرف تحریک، برای تصمیم گیری به مداخله یا عدم مداخله کفایت نمی کند و لازم است این تحریک، تفسیر گردد. چهارمین مرحله مدل, محاسبه هزینه - پاداش است که طی آن فرد به طور شناختی, هزینه ها و پاداش های مداخله یا عدم مداخله را بررسی می کند. افرادی که در روابط اجتماعی, تحلیل هزینه - پاداش مادی می کنند، کمتر تمایل به رفتار نوعدوستانه دارند چرا که رفتار نوعدوستانه معمولا با پاداش مادی همراه نیست. فرد با لحاظ کردن کلیه جوانب به مرحله پنجم، یعنی تصمیم گیری می رسد که رفتار نوعدوستانه انجام دهد یا نه.

و بالاخره اندیشمندان حوزه زیست شناسی اجتماعی در تبیین علل نوعدوستی, به عامل توارث و ژنتیک اشاره می کنند (بدار،257:1381). زیست شناسان اجتماعی با بررسی رفتارهای حیوانات نتیجه می گیرند که بسیاری از حیوانات همچون خرگوش ها، موریانه ها، دلفین ها و غیره در هنگام بروز خطر به راحتی خود را فدا می کنند تا دیگران امکان بقاء پیدا کنند. به اعتقاد زیست شناسان اجتماعی، اگر چه انواع نوعدوست، خود را فدای دیگران می کنند اما از طریق مکانیزم گزینش خویشاوند، ژن های (نوعدوستی) خود را از طریق فرزندان یا خواهران و برادران، به نسل های بعد منتقل می سازند و به این ترتیب ژن نوعدوستی حفظ می شود. نتیجه گیری اساسی زیست شناسان اجتماعی این است که رفتار نوعدوستانه انسان ها ریشه ژنتیکی داشته و جهت گیری آن در درجه اول به سمت خویشاوندان خونی و نزدیک می باشد. یعنی کسانی که با یکدیگر ژن های مشترک دارند. به زعم دویدیو[16]، هنگامی که در انسان، نوعدوستی بروز می کند، ابتدا خویشاوندان خونی و بسیار نزدیک را هدف قرار می دهد (مانند والدین یا فرزندان) و سپس به اقوام دورتر، دوستان نزدیک، همسایه ها و غریبه ها معطوف می گردد (بدار،1381: 258). اندیشمندان زیست شناسی اجتماعی معتقدند حتی زمانی که نسبت به غیر خویشاوندان، رفتار نوعدوستانه صورت می دهیم, باز یک عامل زیستی در این امر تاثیر گذار است و آن شباهت ژنتیکی است(مقدم,1998 :311).

مدل نظری پژوهش

با توجه به مقتضیات روش شناختی مورد نظر برای انجام پژوهش حاضر، به نظر می رسد نظریات همدلی باتسون، مبادله اجتماعی پیلیاوین و هنجارهای اجتماعی, توان تبیین کنندگی بیشتری داشته باشند. بر این اساس مدل نظری پژوهش و فرضیات منتج از آن به شرح زیر می باشد.

ضیات و سئوالات تحقیق

- هر چه میزان همدلی افزایش یابد تمایل به نوعدوستی بیشتر می شود.

- هر چه مسئولیت پذیری اجتماعی افزایش یابد تمایل به نوعدوستی بیشتر می شود.

- هر چه تحلیل هزینه پاداش مادی بیشتر شود تمایل به نوعدوستی کاهش می یابد.

- آیا بین متغیرهای جمعیتی(سن،جنس،قومیت و...) و نوعدوستی رابطه معنا دار وجود دارد؟  

روش شناسی

روش تحقیق

روش به کار رفته در این پژوهش, روش پیمایشی از نوع توصیفی- تحلیلی است.

جامعه آماری

جامعه آماری این پژوهش کلیه شهروندان 65-15 ساله شهر یاسوج هستند که بر اساس نتایج سرشماری سال 1375 جمعیت آنان حدودا 40000 نفر بوده است. با استفاده از فرمول نمونه گیری کوکران   و تعیین، p برابر با 5/0،  qبرابر 5/0، فاصله اطمینان(t) برابر با 96/1و میزان خطای قابل قبول (d) برابر با 05/0، اندازه نمونه380 بدست آمد. با توجه به این که اندازه بدست آمده حداقل نمونه قابل تعمیم در یک جامعه همگن است و عدم دستیابی به برخی نمونه های تعیین شده می تواند اندازه نمونه را مخدوش کند, اندازه نمونه به 400 نفر ارتقا یافت.

روش نمونه گیری

جهت انجام نمونه گیری از روش نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای, استفاده گردید. در گام اول, بر روی نقشه تفصیلی شهر یاسوج, مناطق دوگانه شهرداری تعیین گردیدند. در گام دوم, در هر یک از مناطق, چندین ناحیه مسکونی و دارای جمعیت, به طور دقیق مشخص شدند. در گام سوم, نقشه هر منطقه بر روی یک کاغذ مدرج گردید و بر روی آن محور مختصات ترسیم گردید. در گام چهارم, با استفاده از نمونه گیری تصادفی ساده, دو عدد در محورهای X و Y این کاغذ تعیین و نقطه تقاطع آنها به عنوان محل انجام نمونه گیری تعیین گردید. با این روش، در دو منطقه شهرداری یاسوج 12 ناحیه انتخاب و با استفاده از نمونه گیری تصادفی ساده, در هر ناحیه به 33 خانه مراجعه گردید که دستیابی به 386 نفر از نمونه های مورد نظر امکان پذیر گردید.

متغیرهای پژوهش

نوعدوستی

این مفهوم ترجمه واژهAltruism  است که از ریشهAlter به معنای غیر، دیگر و دیگری گرفته شده و بیانگر رفتاری است که هدف آن نفع رسانی به دیگران است              (سایمونز،1991). در پژوهش حاضر، نوعدوستی به معنای تمایل به کمک رسانی و خدمت به دیگران به کار رفته و با توجه به اینکه می تواند گستره ای از رفتارها را در بر گیرد, از دو بعد اضطراری (کمک رسانی هایی که مستلزم خطر پذیری است) و عادی (کمک رسانی هایی که مستلزم خطرپذیری نیست) استفاده شده است.

همدلی

همدلی ترجمه واژهEmpathy  است و به معنای خود را به جای دیگران گذاشتن و از منظر دیگران به جهان اطراف نگریستن، است (ساروخانی1370: 224 ). در پژوهش حاضر منظور از همدلی، توانایی درک احساسات و عواطف دیگران و خود را به جای دیگران قرار دادن به کار رفته و جهت سنجش آن از دو بعد تجسم دیدگاه فرد دیگر و پاسخ عاطفی استفاده شده است.

مسئولیت اجتماعی

مسئولیت یک الزام و تعهد درونی از سوی فرد برای انجام مطلوب همه فعالیت هایی است که بر عهده او گذاشته شده. مسئولیت اجتماعی عبارتست از الزام و تعهد درونی در مقابل دیگران(بیرهوف,1384). منظور از مسئولیت اجتماعی درپژوهش حاضر الزام و تعهد درونی نسبت به دیگران است و جهت سنجش آن از دو بعد تمایل به پذیرش پیامدهای رفتار و احساس وظیفه نسبت به دیگران استفاده شده است.

تحلیل هزینه  –پاداش

تحلیل هزینه - پاداش یا محاسبه سود و ضرر, مفهومی است در نظریه مبادله که بر اساس آن, افراد در رفتار اجتماعی و کنش متقابل، سعی می کنند هزینه های خود را به حداقل و منافع یا پاداش های خود را به حداکثر برسانند(آبرکرامبی ،1370: 149). این هزینه ها و پاداش ها هم می توانند ملموس و عینی و هم غیر ملموس و ذهنی باشند (اسکید مور، 1375: 79 ). منظور از تحلیل هزینه و پاداش در این پژوهش, سود و ضرر مادی است و جهت سنجش آن از دو بعد محاسبه گری و اهمیت پول استفاده شده است.

 ابزار سنجش

ابزار سنجش این پژوهش, پرسشنامه ای56 سئوالی و پژوهشگر ساخته است که 5 سئوال  جهت سنجش متغیرهای جمعیتی, 20 سئوال جهت سنجش نوعدوستی,  12 سئوال  جهت  

جدول شماره 1 نتایج محاسبه اعتبار و پایایی ابزار سنجش

سنجش همدلی, 10سئوال جهت سنجش مسئولیت اجتماعی و 9 سئوال جهت سنجش تحلیل هزینه و پاداش مادی, طراحی شده بود. در سنجش سازه نوعدوستی, دو بعد نوعدوستی عادی(11 سئوال) و نوعدوستی اضطراری (9 سئوال), در سنجش سازه همدلی دو بعد توانایی تجسم دیدگاه دیگران(7سئوال) و پاسخ عاطفی (5سئوال), در سنجش سازه مسئولیت اجتماعی دو بعد تعهد اجتماعی (6 سئوال) و پذیرش پیامدهای رفتار(4سئوال) و بالاخره در سنجش سازه تحلیل هزینه - پاداش مادی, دو بعد محاسبه گری(5 سئوال) و اهمیت پول (4 سئوال) مورد نظر قرار گرفتند. جهت تعییناعتبار هر یک از مقیاس ها از روش اعتبار سازه[17] به کمک تکنیک تحلیل عاملی, استفاده گردید و پایایی[18] هریک از عامل ها و مقیاس نیز به روش آلفا کرانباخ, مورد سنجش قرار گرفت که نتایج آن در جدول شماره 1 منعکس شده است.

بر اساس نتایج بدست آمده, آزمون  [19]KMOبرای سازه نوعدوستی(859/0), همدلی(747/0), مسئولیت(778/0) و تحلیل هزینه و پاداش(788/0), بدست آمده است که بیانگر کفایت اندازه نمونه است. به علاوه شاخص مجذور کای برای آزمون کرویت بارتلت[20], جهت کلیه سازه ها (001/0P< ) است که به لحاظ آماری معنی دار است و نشان می دهد بین متغیرها همبستگی وجود دارد.

تحلیل عاملی مورد نظر از نوع تاییدی است و با توجه به اینکه برای هر سازه دو بعد در نظر گرفته شده بود, تعداد عامل ها نیز برای هر سازه, دو در نظر گرفته شد که عوامل و مولفه های مربوط به هرکدام, مشخص شده است. تمامی سئوالات دارای بار عاملی بوده و هیچ کدام به این دلیل حذف نشدند اما 15 مولفه که با عواملی غیر از آنچه پیش بینی می شد, دارای همبستگی بودند از مدل حذف گردیدند. نتایج تحلیل بیانگر آن هستند که میزان واریانس تبیین شده در سازه نوعدوستی(4/33) , در همدلی(1/41), در مسئولیت اجتماعی(6/46) و در تحلیل هزینه – پاداش مادی (4/46) است. پایایی هریک از عوامل نیز محاسبه شده است که مقادیر آنها از 67/0 تا 74/0 متغیر است و نشان می دهد مقیاس های طراحی شده تقریبا از سازگاری درونی قابل قبولی برخوردار بوده اند.

یافته های توصیفی

متغیرهای جمعیتی

بر اساس نتایج بدست آمده, از مجموع 386 نفر پاسخگو, 236 نفر (1/61درصد) مرد و150 نفر (9/38 درصد) زن بوده اند. حداقل سن پاسخگویان 15و حداکثر70 و میانگین سنی, 9/28 سال بوده است. به لحاظ وضعیت سواد که بر حسب تعداد سال های تحصیل سنجش شده بود, میانگین سواد 6/12 بوده است. به لحاظ وضعیت تاهل,192 نفر (7/49درصد) متاهل و194نفر (3/50 درصد) مجرد بوده اند. به لحاظ قومیت, 327 نفر (7/84 درصد) لر, 21 نفر (4/5 درصد) ترک و 36 نفر (3/9 درصد ) فارس بوده اند.

نوعدوستی

میانگین نمره رفتار نوعدوستانه شهروندان در وضعیت های عادی 5/19 , در وضعیت های اضطراری 8/31 و در مجموع 3/51 می باشد که از میانگین واقعی که به ترتیب برای نوعدوستی عادی(15), نوعدوستی اضطراری(24) و مجموع (39) بوده است, بیشتر می باشد.

یافته های تحلیلی

- بررسی رابطه بین همدلی و نوعدوستی

جهت سنجش رابطه بین همدلی(کلی) و نوعدوستی(کلی) از آزمون رگرسیون استفاده شده که نتایج آن به شرح جدول شماره2 است. بر اساس نتایج جدول، رابطه همدلی و نوعدوستی معنی دار نمی باشد. 

 جدول شماره 2 بررسی ارتباط بین همدلی و نوعدوستی  

- بررسی رابطه بین مسئولیت پذیری اجتماعی و نوعدوستی

جهت سنجش رابطه بین مسئولیت پذیری(کلی) و نوعدوستی(کلی) از آزمون رگرسیون استفاده شده که نتایج آن در جدول شماره 3 انعکاس یافته است. بر اساس نتایج جدول، ضریب همبستگی برابر با 19/0 است. و ضریب تعیین 036/0 است که نشانگر آن است که متغیر مسئولیت پذیری می تواند حدود 04/0 واریانس نوعدوستی را تبیین نماید. با توجه به معنا داری مقدار F در سطح 99 درصد، ارتباط متغیر مستقل با متغیر وابسته به صورت خطی می باشد.  

جدول شماره 3 بررسی ارتباط بین مسئولیت پذیری اجتماعی و نوعدوستی

بررسی رابطه بین میزان تحلیل هزینه- پاداش مادی و نوعدوستی

جهت بررسی رابطه بین تحلیل هزینه پاداش مادی(کلی) و نوعدوستی(کلی) از آزمون رگرسیون استفاده شده که نتایج آن به شرح جدول شماره 4 است. بر اساس نتایج جدول، ضریب همبستگی برابر با 20/0 است. و ضریب تعیین برابر با 04/0 است که نشان می دهد متغیر تحلیل هزینه پاداش مادی می تواند 04/0 واریانس نوعدوستی را تبیین کند. معنا داری مقدارF  در سطح 99 درصد نیز نشان می دهد که ارتباط متغیر مستقل با متغیر وابسته به صورت خطی است.  

جدول شماره 4 بررسی ارتباط بین تحلیل هزینه پاداش مادی و نوعدوستی

بررسی رابطه بین سن و نوعدوستی

جهت سنجش رابطه بین سن و نوعدوستی(کلی) از آزمون رگرسیون استفاده شده که نتایج آن در جدول شماره 5 منعکس شده است. بر اساس نتایج جدول، رابطه سن و نوعدوستی معنی دار نمی باشد.  

جدول شماره 5 بررسی ارتباط بین سن و نوعدوستی

بررسی رابطه بین جنسیت و نوعدوستی

جهت سنجش رابطه جنسیت و نوعدوستی(کلی) از آزمون تی مستقل استفاده شده که نتایج آن در جدول شماره 6 ارائه شده است. بر اساس نتایج جدول، تفاوت میانگین ها معنا دار نیست. به عبارت دیگر زنان و مردان به لحاظ نوعدوستی وضعیت مشابهی دارند.

جدول شماره 6 بررسی ارتباط بین جنسیت و نوعدوستی  

بررسی رابطه بین میزان تحصیلات و نوعدوستی

جهت سنجش رابطه میزان تحصیلات که بر حسب تعداد سال های تحصیل سنجش شده و نوعدوستی(کلی)، از آزمون رگرسیون استفاده شده که نتایج آن در جدول شماره 7 ارائه شده است. نتایج جدول نشان می دهد رابطه تحصیلات و نوعدوستی معنا دار نیست.

جدول شماره 7 بررسی ارتباط بین میزان تحصیلات و نوعدوستی  

بررسی رابطه بین وضع تاهل و نوعدوستی

جهت سنجش رابطه جنسیت و نوعدوستی(کلی) از آزمون تی مستقل استفاده شده که نتایج آن در جدول شماره 8 ارائه شده است. بر اساس نتایج جدول تفاوت میانگین ها معنا دار نیست. به عبارت دیگر افراد متاهل و مجرد به لحاظ نوعدوستی وضعیت مشابهی دارند.

جدول شماره8 بررسی ارتباط بین وضع تاهل و نوعدوستی  

بررسی رابطه بین قومیت و نوعدوستی

جهت سنجش رابطه قومیت و نوعدوستی(کلی) از آزمون تحلیل واریانس استفاده شده که نتایج آن در جدول شماره 9 ارائه شده است. با توجه به مقدار F  و معنا داری آن در سطح 99 درصد، حداقل یکی از میانگین ها با بقیه تفاوت دارد. بر اساس آزمون مقایسه های چندگانه، این تفاوت مربوط به گروه لر و ترک می باشد و طی آن نوعدوستی لرها در سطح اطمینان 99/0 بیشتر از ترک ها است.

جدول شماره 9 بررسی ارتباط بین قومیت  و نوعدوستی  

تبیین نوعدوستی بر حسب مجموع متغیرهای مستقل

به منظور بررسی رابطه مجموع متغیرهای مستقل با نوعدوستی و تعیین این که متغیرهای مستقل در مجموع تا چه اندازه قادر به تبیین نوعدوستی هستند و کدام یک از آنها پیش بینی کننده قوی تری است از روش تحلیل رگرسیون چند گانه استفاده گردید که نتایج آن به شرح جداول زیر است. 

 جدول شماره 10 تبیین نوعدوستی (کلی)بر حسب مجموع متغیرهای مستقل

تبیین نوعدوستی (به صورت کلی) بر حسب مجموع متغیرهای مستقل که در جدول شماره 10 ارائه شده است, نشان می دهد ضریب همبستگی چندگانه برابر با 594/0 است. ضریب تعیین برابر با 353/0 می باشد که نشان می دهد متغیرهای مستقل می توانند بیش از 35 درصد واریانس نوعدوستی را تبیین نمایند. بر اساس ضرایب بتای استاندارد شده، متغیرهای مستقل قومیت ترک با بتای 317/0- =، تعهد اجتماعی با بتای 302/0=، توانایی تجسم دیدگاه دیگران با بتای 291/0- =, پاسخ عاطفی با بتای284/0=، اهمیت پول با بتای 099/0=، به ترتیب بیشترین سهم در میزان نوعدوستی(کلی) دارند. به علاوه ارتباط متغیرهای مستقل با وابسته به صورت خطی است (000/0=Sig، 6/15=F).

جدول شماره 11 تبیین نوعدوستی اضطراری بر حسب مجموع متغیرهای مستقل

تبیین نوعدوستی اضطراری بر حسب مجموع متغیرهای مستقل که در جدول شماره 11 ارائه شده است, نشان می دهد ضریب همبستگی چندگانه برابر با 541/0 است. ضریب تعیین برابر با 292/0 می باشد که نشان می دهد متغیرهای مستقل می توانند نزدیک به 30 درصد واریانس نوعدوستی اضطراری را تبیین نمایند. بر اساس ضرایب بتای استاندارد شده، متغیرهای مستقل پاسخ عاطفی با بتای 318/0=, تعهد اجتماعی با بتای 279/0=، توانایی تجسم دیدگاه دیگران با بتای 148/0-=, و اهمیت پول با بتای 135/0-=، به ترتیب بیشترین سهم در میزان نوعدوستی اضطراری دارند. به علاوه ارتباط متغیرهای مستقل با وابسته به صورت خطی است (000/0=Sig، 8/11=F).

جدول شماره 12 تبیین نوعدوستی عادی بر حسب مجموع متغیرهای مستقل

تبیین نوعدوستی عادی بر حسب مجموع متغیرهای مستقل که در جدول شماره 12 ارائه شده است, نشان می دهد ضریب همبستگی چندگانه برابر با 537/0 است. ضریب تعیین برابر با 288/0 می باشد که نشان می دهد متغیرهای مستقل می توانند نزدیک به 29 درصد واریانس نوعدوستی عادی را تبیین کنند. بر اساس ضرایب بتای استاندارد شده، متغیرهای مستقل توانایی تجسم دیدگاه دیگران با بتای 361/0-=, تعهد اجتماعی با بتای  216/0=، سن با بتای 138/0- = و پاسخ عاطفی با بتای 134/0=، به ترتیب بیشترین سهم در میزان نوعدوستی عادی دارند. به علاوه ارتباط متغیرهای مستقل با وابسته به صورت خطی است (000/0=Sig، 57/11=F).

نتیجه گیری:

نوعدوستی یا کمک رسانی داوطلبانه و آگاهانه به دیگران، از ضرورت های اساسی روابط روزمره اجتماعی است که به اعتقاد برخی محققان، در جوامع معاصر در حال کاهش است و به ویژه در محیط های شهری، یکی از مسائل مهم اجتماعی به شمار می آید (ارونسون،2002). پژوهش حاضر به بررسی نوعدوستی در جامعه شهری ایران پرداخته که طی آن به نتایج زیر دست یافته است. 

- در راستای هدف کلی پژوهش مبنی بر تعیین میزان تمایل به نوعدوستی در روابط روزمره اجتماعی, تمایل به رفتار نوعدوستانه در بین شهروندان یاسوجی در وضعیت های عادی (5/19), در وضعیت های اضطراری (8/31) و در مجموع (3/51) است که از میانگین واقعی که به ترتیب برای نوعدوستی عادی(15), نوعدوستی اضطراری(24) و مجموع (39) است, به طور معنا داری بیشتر است.

- همدلی در حالت کلی، بر نوعدوستی به صورت کلی, تاثیر ندارد اما بررسی روابط بین ابعاد همدلی (تجسم دیدگاه و آشفتگی عاطفی) و نوعدوستی، بیانگر آن است که بعد پاسخ عاطفی, بر نوعدوستی اضطراری و عادی, تاثیر می گذارد و با افزایش پاسخ عاطفی, تمایل به نوعدوستی افزایش می یابد. این یافته تحقیق با نتایج تحقیقات کربز (1975) و باتسون(1982) که نشان دادند با افزایش پاسخ عاطفی، میزان نوعدوستی افزایش می یابد انطباق دارد. اما بعد تجسم دیدگاه، بر نوعدوستی اضطراری و عادی, تاثیری ندارد. برخی پژوهش ها نشان می دهند نوعدوستی ناشی از تجسم دیدگاه دیگران، به موقعیت، وابسته است. و به ویژه در موقعیت هایی کارساز است که شخص به طور مستقیم با موقعیت اضطراری مواجه گردد (باتسون،1982). پژوهش احمدی (1384) که از یک موقعیت واقعی ساختگی، برای سنجش نوعدوستی استفاده نمود، نشان داد رابطه معنی داری بین تجسم دیدگاه دیگران و نوعدوستی وجود دارد. و پژوهش برکوویتز(1372) نشان داد تجسم دیدگاه، در یاری رساندن به مواردی مانند صندوق های خیریه، کارایی ندارد. با توجه به این که سنجش نوعدوستی در پژوهش حاضر در موقعیت واقعی صورت نگرفته، به نظر می رسد این یافته قابل توجیه است.  

- هر چه مسئولیت پذیری اجتماعی بیشتر می شود تمایل به نوعدوستی افزایش می یابد. این یافته, نتایج تحقیقات مارویا و همکاران(1982) که نشان دادند بالا بودن نسبت نوعدوستی در روابط اجتماعی در شهرهای اسپانیایی زبان, به دلیل تاکید بیشتر بر هنجار مسئولیت پذیری اجتماعی است, لوین و همکاران(2001) که نشان دادند با افزایش مسئولیت پذیری اجتماعی, تمایل به نوعدوستی افزایش می یابد، را مورد تایید قرار می دهد. اما روابط بین ابعاد مختلف مسئولیت پذیری اجتماعی و نوعدوستی، نشان می دهد تعهد اجتماعی به عنوان یکی از ابعاد متغیر مسئولیت اجتماعی، بر نوعدوستی اضطراری و نوعدوستی عادی, تاثیر مثبت دارد. به عبارت دیگر با افزایش تعهد اجتماعی, تمایل به نوعدوستی در وضعیت های عادی و اضطراری افزایش یافته است. از سوی دیگر پذیرش پیامدهای رفتار, به عنوان دیگر بعد متغیر مسئولیت اجتماعی, بر نوعدوستی اضطراری و نوعدوستی عادی تاثیر نداشته است.

- هر چه تحلیل هزینه- پاداش مادی, افزایش یابد، تمایل به نوعدوستی کم تر می شود.  روابط بین ابعاد مختلف تحلیل هزینه پاداش و نوعدوستی نیز نشان می دهد اهمیت پول به عنوان یکی از ابعاد متغیر تحلیل هزینه- پاداش مادی, بر نوعدوستی اضطراری و نوعدوستی عادی, تاثیر می گذارد و جهت آن منفی است. به این صورت که با افزایش اهمیت پول, تمایل به نوعدوستی کاهش یافته است. به علاوه محاسبه گری مادی, به عنوان دیگر بعد متغیر تحلیل هزینه- پاداش مادی, بر نوعدوستی اضطراری, تاثیر نمی گذارد اما بر نوعدوستی عادی تاثیر می گذارد و جهت آن منفی است به این معنا که با افزایش تحلیل هزینه و پاداش مادی، تمایل به رفتار نوعدوستانه عادی کمتر می شود.

- بررسی ارتباط بین متغیرهای فردی- جمعیتی و نوعدوستی نشان می دهد سن افراد تاثیری بر نوعدوستی ندارد. این یافته با نتایج پژوهش اسمیت(2005) که نشان می دهد با افزایش سن, تمایل به نوعدوستی کاهش می یابد همخوانی ندارد. بررسی ارتباط سن با ابعاد نوعدوستی نشان می دهد, سن افراد بر نوعدوستی اضطراری تاثیری ندارد اما بر نوعدوستی عادی, اثر منفی داشته است. به این صورت که با افزایش سن تمایل به نوعدوستی عادی, کاهش یافته است.

- جنسیت تاثیری بر نوعدوستی نداشته است. این یافته، با نتایج پژوهش ایلگی و کراولی(1986), پیلیاوین (1972) و بیرهوف (1384)که معتقدند مردان نوعدوست تر از زنان هستند و نیز پژوهش اوتن (ارونسون,2002 :388) و آیزنبرگ (1987) که معتقدند زنان نوعدوست تر از مردان هستند انطباق ندارد. بررسی ارتباط جنسیت با ابعاد نوعدوستی نیز نشان می دهد, جنسیت بر نوعدوستی عادی و نوعدوستی اضطراری تاثیر نداشته است.

- میزان تحصیلات افراد تاثیری بر نوعدوستی ندارد. بررسی ارتباط میزان تحصیلات با ابعاد نوعدوستی نشان می دهد, تحصیلات بر نوعدوستی عادی و نوعدوستی اضطراری تاثیر نداشته است.

- وضع تاهل تاثیری بر نوعدوستی نداشته است. این یافته تحقیق با نتایج پژوهش اسمیت(2005) که نشان می دهد نوعدوستی در بین افراد متاهل بیشتر از افراد مجرد است تطابق ندارد. بررسی ارتباط وضع تاهل با ابعاد نوعدوستی نشان می دهد, وضع تاهل بر نوعدوستی عادی و نوعدوستی اضطراری تاثیر نداشته است.

- قومیت بر نوعدوستی تاثیر نداشته است. بررسی ارتباط قومیت با ابعاد نوعدوستی نشان می دهد, قومیت بر نوعدوستی عادی و نوعدوستی اضطراری تاثیر نداشته است.

- تبیین نوعدوستی(کلی) بر حسب مجموع متغیرهای مستقل, به روش رگرسیون چندگانه, نشان می دهد متغیرهای مستقل می توانند بیش از 35 درصد واریانس نوعدوستی را تبیین نمایند و متغیرهای قومیت ترک، تعهد اجتماعی، توانایی تجسم دیدگاه دیگران، پاسخ عاطفی و اهمیت پول، به ترتیب بیشترین سهم در میزان نوعدوستی(کلی) دارند.

- تبیین نوعدوستی اضطراری بر حسب مجموع متغیرهای مستقل نشان می دهد متغیرهای مستقل می توانند نزدیک به 30 درصد واریانس نوعدوستی اضطراری را تبیین نمایند و  پاسخ عاطفی، تعهد اجتماعی، توانایی تجسم دیدگاه دیگران و اهمیت پول، به ترتیب بیشترین سهم در میزان نوعدوستی اضطراری دارند.

- تبیین نوعدوستی عادی بر حسب مجموع متغیرهای مستقل نشان می دهد متغیرهای مستقل می توانند نزدیک به 29 درصد واریانس نوعدوستی عادی را تبیین کنند و متغیرهای توانایی تجسم دیدگاه دیگران، تعهد اجتماعی، سن و پاسخ عاطفی، به ترتیب بیشترین سهم در میزان نوعدوستی عادی دارند.