علمی
علی یوسفی؛ مژگان عظیمیهاشمی
دوره 9، شماره 3 ، مهر 1387، صفحه 3-23
چکیده
شهروندی حاصل رابطه دو سویه فرد و دولت است، این رابطه از یکسو متضمن وفاداری فرد به دولت و از سوی دیگر مستلزم حمایت دولت از فرد است. در مقاله حاضر برای مفهوم شهروندی، سه وجه اساسی منظور شده است: برابری مشارکتی، برابری قانونی و هویت سیاسی. عناصر مهم در بعد برابری مشارکتی حق انتخاب کردن و انتخاب شدن، در بعد برابری قانونی، حقوق توزیعی و ...
بیشتر
شهروندی حاصل رابطه دو سویه فرد و دولت است، این رابطه از یکسو متضمن وفاداری فرد به دولت و از سوی دیگر مستلزم حمایت دولت از فرد است. در مقاله حاضر برای مفهوم شهروندی، سه وجه اساسی منظور شده است: برابری مشارکتی، برابری قانونی و هویت سیاسی. عناصر مهم در بعد برابری مشارکتی حق انتخاب کردن و انتخاب شدن، در بعد برابری قانونی، حقوق توزیعی و فرصتی و در بعد هویت سیاسی، هم ذاتپنداری با اجتماع ملی (دولت ـ ملت) و تعهد مدنی است. نتایج تحلیل ثانویه دادهها نشان میدهد:
1. چهار بعد تجربی شهروندی از حیث سهمی که در تشکیل این مفهوم دارند به ترتیب عبارتند از: احساس برابری فرصتی، احساس برابری توزیعی، احساس هویت سیاسی و سپس احساس برابری مشارکتی. 2. شدت احساس شهروندی در ابعاد سهگانه برابری مشارکتی، فرصتی و توزیعی در حد متوسط و احساس هویت سیاسی در بین مردم بالاست. 3. شدت احساسات چهارگانه شهروندی در بین ردههای مختلف قومی، مذهبی، تحصیلی، شغلی و... کشور نزدیک به یکدیگر بوده و تأثیر ردهبندیهای اجتماعی بر احساسات شهروندی بهطور کلی ضعیف است. ضعف احساس شهروندی در ابعاد سهگانه برابری فرصتی، توزیعی و مشارکتی و بالا بودن وفاداری سیاسی، از یکسو دلالت بر کسری ذخائر مشروعیت مدنی حکومت دارد و از سوی دیگر نشان از وجود دیگر ذخائر مشروعیت بهویژه ذخائر مشروعیت دینی دارد که علیرغم ضعف عملکردی حکومت در تأمین حقوق شهروندی، وفاداری به حکومت را در نزد شهروندان محفوظ نگه میدارد. در واقع ذخائر دینی مشروعیت حکومت در ایران، کسری ذخائر مشروعیت مدنی را جبران میکند.
علمی
محمدجواد نصراللهزاده؛ حسن سرایی
دوره 9، شماره 3 ، مهر 1387، صفحه 24-57
چکیده
این تحقیق، در مورد «تمایزپذیری سازمانهای نظامی از نهاد سیاسی» از سالهای 1300 تا 1357 در ایران میباشد. با توجه به ادبیات و مبانی نظری که مشتمل بر مباحث کلی تمایزپذیری، نحوه ارتباط سازمان نظامی با نهاد سیاسی، سازمان، مشخصات و کارکردهای آن و نیز شرایط جهانی بود، تمایزپذیری با دو متغیر عمده «رسمی شدن» و «حرفهای شدن» ...
بیشتر
این تحقیق، در مورد «تمایزپذیری سازمانهای نظامی از نهاد سیاسی» از سالهای 1300 تا 1357 در ایران میباشد. با توجه به ادبیات و مبانی نظری که مشتمل بر مباحث کلی تمایزپذیری، نحوه ارتباط سازمان نظامی با نهاد سیاسی، سازمان، مشخصات و کارکردهای آن و نیز شرایط جهانی بود، تمایزپذیری با دو متغیر عمده «رسمی شدن» و «حرفهای شدن» مشخص شد. سه شاخص «تقسیم کار سازمانی» «نحوه ارتقای سازمانی» و «سیستم تشویق و تنبیه» برای رسمی شدن و دو شاخص «آموزشها ـ دورههای تخصصی» و «کارکردهای سهگانه» برای حرفهای شدن در نظر گرفته شد. روش تحقیق در این مقاله، روش «تطبیقی ـ تاریخی» با رویکرد «نمونهمحور» بود که در شمول پژوهشهای کیفی محسوب میگردد. روش جمعآوری اطلاعات مبتنیبر اسناد و مدارک تاریخی بود که با توجه به آن، سیر تغییرات تمایزپذیری سازمانهای نظامی ایران از نهاد سیاسی در چهار دوره انتخابی (1300 ـ ،1320 1320 ـ 1332، 1332 ـ 1342 و 1342 ـ 1357) یعنی دورههای پهلوی اول و دوم مورد توجه قرار گرفت. مرجع مقایسه تحقیق نیز سازمانهای نظامی آمریکا تعیین
گردید.
هرچه از دورههای قبل به دورههای جدید انتخابی نزدیک میشویم، بعد رسمی شدن تمایزپذیری، توسعه و گسترش زیادی پیدا کرده است. درواقع، «تقسیم کار» شامل زیرمجموعههای متعدد سازمانی، رستهها و مقررات سازمانی و همچنین علائم و نشانهای نظامی، «نحوه ارتقای سازمانی» با ظهور سیستمهای مدرن پرسنلی (تحصیلات، آموزش، تجربه کاری) و «سیستم تشویق ـ تنبیه» با پایدار شدن قوانین و مقررات خاص جزایی،همینطور، «آموزشها» و «کارکردها» تا حد زیادی با هم نزدیک شده و همگام پیش رفتهاند. میزان و سطح کلی آموزشها، گذر از آموزشهای عمومی به آموزشهای تخصصی را منعکس ساخته است. به تناسب تمایزپذیری در کارکردها و نوع مأموریتها، آموزشها و دورههای تخصصی نیز، گسترش زیادی یافته است.
شبیه همین فرایند در سازمانهای نظامی ایالات متحده نیز وجود داشت. اما نوع ارتباط نهاد سیاسی با سازمانهای نظامی و ساختار سیاسی ـ اجتماعی آنجا که بر عدم تمرکز دلالت دارد، سازمانهای نظامی را علاوهبر رسمی شدن، به سمت حرفهای شدن نیز سوق داد. اما در ایران، نهاد سیاسی با سیستم متمرکز خود، اجازه حرفهای شدن را به سازمانهای نظامی نداد و از اینرو سازمانهای نظامی ایران، در فرایند تمایزپذیری، عمدتآ در رسمی شدن باقی ماندند. ویژگی مهم حرفهای شدن، استقلال نسبی در تصمیمگیری بود که بر خلاف سازمانهای نظامی آمریکا، هرگز در سازمانهای نظامی ایران، امکان بروز نیافت.
علمی
رسول ربانی؛ رضا همتی
دوره 9، شماره 3 ، مهر 1387، صفحه 58-88
چکیده
امروز ترس از جرم (احساس ناامنی) به واقعیت اجتماعی متمایزی حتی مهمتر از خود جرم مبدل شده است. بیشتر پژوهشهای انجام گرفته در این خصوص به شکل توصیفی بوده و تلاشهای سیستماتیک چندانی برای شناخت عوامل مؤثر بر آن به عنوان یک مسئله اجتماعی، صورت نگرفته است. با این حال نتایج حاصل از این معدود پژوهشها نشان میدهد احساس امنیت (ذهنی) به اندازه ...
بیشتر
امروز ترس از جرم (احساس ناامنی) به واقعیت اجتماعی متمایزی حتی مهمتر از خود جرم مبدل شده است. بیشتر پژوهشهای انجام گرفته در این خصوص به شکل توصیفی بوده و تلاشهای سیستماتیک چندانی برای شناخت عوامل مؤثر بر آن به عنوان یک مسئله اجتماعی، صورت نگرفته است. با این حال نتایج حاصل از این معدود پژوهشها نشان میدهد احساس امنیت (ذهنی) به اندازه خود امنیت (عینی) در جامعه وجود ندارد.
از این گذشته ترس از جرم و ناامنی از عوامل متعددی در سطوح خرد، میانه و کلان متأثر بوده و مقولهای صرفآ امنیتی و انتظامی نمیباشد. پژوهش حاضر دو هدف عمده را تعقیب میکند: اول بررسی متون نظری و تجربی مرتبط با ترس از جرم و احساس ناامنی (جانی و مالی) دوم، تعیین میزان ترس از جرم و برخی عوامل مؤثر بر آن. یافتههای تحقیق حاضر که به شیوه پیمایش مقطعی بر روی نمونهای از شهروندان زنجانی صورت گرفته، نشان میدهد احساس ترس نسبتآ اندکی در میان این پاسخگویان وجود دارد و عوامل فردی (مثل سن، جنس، درآمد خانوار، تحصیلات) در مقایسه با عوامل زمینهای (تلقی از خطر قربانی شدن، رضایت از محل، نگرش به پلیس و منطقه سکونت) از توان تبیینی لازم برخوردار نیستند.
علمی
فاطمه جواهری
دوره 9، شماره 3 ، مهر 1387، صفحه 89-119
چکیده
طی چند سال اخیر شاهد هستیم برخی از افرادی که در مقطع کارشناسی ارشد و دکترای جامعهشناسی پذیرفته شده و به تحصیل میپردازند، رشته تحصیلی اولیه آنها جامعهشناسی نبوده است. کنجکاوی در این مورد از آن جهت حائز اهمیت است که شناخت ما را نسبت به وضعیت جامعهشناسی ایران و مسایل جاری آن افزایش میدهد. هدف اصلی این مقاله واکاوی برخی از ...
بیشتر
طی چند سال اخیر شاهد هستیم برخی از افرادی که در مقطع کارشناسی ارشد و دکترای جامعهشناسی پذیرفته شده و به تحصیل میپردازند، رشته تحصیلی اولیه آنها جامعهشناسی نبوده است. کنجکاوی در این مورد از آن جهت حائز اهمیت است که شناخت ما را نسبت به وضعیت جامعهشناسی ایران و مسایل جاری آن افزایش میدهد. هدف اصلی این مقاله واکاوی برخی از ابعاد این موضوع است. به این منظور نویسنده درصدد پاسخگویی به پرسشهای زیر است:
ــ افرادی که رشته قبلی خود را تغییر داده و جامعهشناسی را انتخاب کردهاند از رشته قبلی خود چه ارزیابی دارند؟ این افراد چگونه به جامعهشناسی گرایش پیدا کردهاند و در حال حاضر در ارتباط با جامعهشناسی دارای چه نوع ارزیابیها و سویگیریهایی هستند؟
اطلاعات این پژوهش در چارچوب روش پیمایشی، با تکیه بر یک رویکرد اکتشافی و براساس مصاحبه با 125 نفر از دانشجویان و دانشآموختگان مقطع کارشناسی ارشد و دکترای جامعهشناسی و پژوهش اجتماعی دانشگاههای دولتی در سال 1387 گردآوری شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد از یکسو ناکارآمد بودن معیارهای تصمیمگیری در هنگام انتخاب رشته تحصیلی اولیه، و ارزیابی انتقادی از رشته قبل، و از طرف دیگر شکلگیری انتظارات مثبت از تحصیل در رشته جامعهشناسی که برخاسته از شرایط ساختاری جامعه ایران و تحولات اجتماعی ـ سیاسی مرتبط با آن است در این فرایند نقش قابل ملاحظهای داشته است.
علمی
مهدی منتظرقائم؛ احسان شاقاسمی
دوره 9، شماره 3 ، مهر 1387، صفحه 120-142
چکیده
اینترنت رسانهای جدید با ماهیتی متفاوت از رسانههای پیش از خود است و در عین حال تقریبآ همه آن رسانهها را در خود دارد. اینترنت با خود تغییرات اجتماعی به همراه میآورد و این تغییرات بیش از همه در میان جوانان که بیشترین تعداد کاربران اینترنت را تشکیل میدهند، رخ میدهد. اینترنت در فاصله سالهای 1380 تا 1385 در ایران رشدی حدود 2500 درصد ...
بیشتر
اینترنت رسانهای جدید با ماهیتی متفاوت از رسانههای پیش از خود است و در عین حال تقریبآ همه آن رسانهها را در خود دارد. اینترنت با خود تغییرات اجتماعی به همراه میآورد و این تغییرات بیش از همه در میان جوانان که بیشترین تعداد کاربران اینترنت را تشکیل میدهند، رخ میدهد. اینترنت در فاصله سالهای 1380 تا 1385 در ایران رشدی حدود 2500 درصد داشته است. این وضعیت امکان ایجاد یک نسل را در ایران مطرح میکند، نسلی که در سالهای نوجوانی با تکنولوژیهای نوین ارتباطی آشنا شده و در حال حاضر به سمت سنین میانسالی حرکت میکند.
در این مقاله خواهیم دید که جوانان ایرانی از قابلیتهای ارتباطی اینترنت بهطرز مؤثری بهره گرفتهاند. گروههای اجتماعی مختلف بنا به ویژگیهای خاص جامعه ایران، اینترنت را مکان خوبی برای خودابرازی و ایجاد ارتباط یافتهاند. زنان ایرانی برای دستیابی به اهداف اجتماعی و گروهی خود پابهپای مردان و گاهی پیش از آنها از امکانات اینترنت استفاده کردهاند. اینترنت در ایران امکان نوع خاصی از هنجارشکنی را پدید آورده که امکان برخورد با آن به روشهای سنتی وجود ندارد. اینترنت در سالهای اخیر به عنوان رسانهای برای تأثیرگذاری مذهبی و ترویج مذهب در میان جوانان ایران مورد استفاده قرار گرفته است. این پژوهش با یک رویکرد فراتحلیلی و مطالعه اسنادی نشان میدهد که اینترنت باعث ایجاد یک نسل در ایران شده است. در ادامه ویژگیهای این نسل ایرانی برشمرده شده است.
علمی
ابراهیم حاجیانی
دوره 9، شماره 3 ، مهر 1387، صفحه 143-164
چکیده
با توجه به دغدغهها و نگرانیهای موجود در خصوص تنوع فرهنگی و قومی در جامعه ایران و پیامدهای ناشی از آن، این مقاله که براساس یک طرح پژوهشی ملی تنظیم شده است به بررسی رابطه و نسبت گرایش به هویت قومی و گرایش به هویت ملی در میان اقوام ایرانی پرداخته است. براساس چارچوب تحلیلی انتخابشده که نظریه کنش متقابل نمادین و مشخصآ آرای مید و بلومر ...
بیشتر
با توجه به دغدغهها و نگرانیهای موجود در خصوص تنوع فرهنگی و قومی در جامعه ایران و پیامدهای ناشی از آن، این مقاله که براساس یک طرح پژوهشی ملی تنظیم شده است به بررسی رابطه و نسبت گرایش به هویت قومی و گرایش به هویت ملی در میان اقوام ایرانی پرداخته است. براساس چارچوب تحلیلی انتخابشده که نظریه کنش متقابل نمادین و مشخصآ آرای مید و بلومر میباشد، فرض اصلی این نوشتار آن است که هویت ایرانیان چندبعدی یا ترکیبی است و میان ابعاد یا منابع هویتبخش جامعه ایرانی تناقض، تعارض و ناسازگاری وجود ندارد، بلکه هویت جمعی فرهنگی جامعه ایرانی همزمان از چند منبع مختلف سرچشمه گرفته و بهدلیل خصلت تدریجی، تاریخی و استمراری بودن فرآیند تکوین هویتهای مختلف، آنها در شرایط سازگاری و انطباق با همدیگر قرار دارند. برای آزمون این فرض محقق از روش تحقیق پیمایشی و ابزار پرسشنامه استفاده کرده است. واحد مشاهده فرد و واحد تحلیل 6 گروه عمده قومی (ایرانی) شامل کُردها، بلوچها، آذریها، عربها، ترکمنها و لرها بوده است. جمعیت آماری شامل افراد 18 سال به بالا ساکن 9 شهر بزرگ قومنشین کشور بوده و با روش نمونهگیری چند مرحلهای، موارد نمونه انتخاب شدهاند.
نتایج حاکی از آن است که هویت قومی و هویت ملی هر دو در میان اقوام ایرانی، بهطور توأمان، قوّت و برجستگی دارند و میان آنها رابطه تعارضآمیز و قطبی وجود ندارد. همچنین میتوان گفت میان ابعاد فرهنگی و اجتماعی هویت قومی و ابعاد فرهنگی (و تا حدودی اجتماعی) هویت ملی رابطه مثبت و قوی برقرار است اما ابعاد سیاسی این دو نوع هویت رابطه منفی با یکدیگر دارند.
علمی
محمدرضا طالبان
دوره 9، شماره 3 ، مهر 1387، صفحه 164-193
چکیده
سنت نظری وابستگی/ نظام جهانی متکی به تفکیک میان کشورهای مرکز (مادر) و پیرامون (اقمار) در جهان است. این سنت نظری مدعی است که نظام جهانیِ سرمایهداری با انتقال منابع عمده کشورهای کمتر توسعهیافته جهان سوم به کشورهای توسعهیافته مرکز، مانع توسعه مستقل و ملی آنان شده و از این طریق پیرامونی شدن آنها را در درون نظام تقسیم کار بینالمللی ...
بیشتر
سنت نظری وابستگی/ نظام جهانی متکی به تفکیک میان کشورهای مرکز (مادر) و پیرامون (اقمار) در جهان است. این سنت نظری مدعی است که نظام جهانیِ سرمایهداری با انتقال منابع عمده کشورهای کمتر توسعهیافته جهان سوم به کشورهای توسعهیافته مرکز، مانع توسعه مستقل و ملی آنان شده و از این طریق پیرامونی شدن آنها را در درون نظام تقسیم کار بینالمللی تقویت مینماید. به عبارت دیگر، کشورهای توسعهیافته مرکز، مازاد اقتصادی کشورهای پیرامون را تملک میکنند و آن را برای توسعه هرچه بیشتر خویش، اختصاص میدهند. کشورهای پیرامونی نیز به دلیل دسترسی نداشتن به مازاد خود، توسعهنیافته باقی میمانند. یکی از نتایج سیاسی یک چنین ساختاری عبارت است از تفاوتهای قابل توجه مشاهدهشده در سطوح کشمکش سیاسی شورشی در میان کشورهای توسعهیافته مرکز با کشورهای توسعهنیافته پیرامونی. در پژوهش حاضر، استدلالهای اصلی تئوریهای وابستگی/ نظام جهانی در تبیین کشمکش سیاسی شورشی در قالب فرضیات تحقیق استخراج و بهصورت مدلی تئوریک تدوین گردید. سپس، با مقابله این مدل تئوریک با دادههای مربوط به 95 کشور پیرامونی در یک دوره بلندمدت زمانی (بیست سال)، میزان انطباق و تناظر پیشبینیهای نظری تئوریهای مزبور با شواهد بین کشوری مورد ارزیابی و داوری تجربی قرار گرفت.
در مجموع، یافتههای این پژوهشِ بین کشوری نتوانست برای دیدگاه نظری وابستگی/ نظام جهانی تأیید تجربی فراهم آورد. به بیان دیگر، هیچیک از فرضیات منطقآ استخراج شده از سنت نظری وابستگی/ نظام جهانی در تبیین کشمکش سیاسی شورشی نتواستند از این آزمون تجربی سربلند بیرون بیایند.
علمی
ابوالفضل مرشدی؛ حامد شیری
دوره 9، شماره 3 ، مهر 1387، صفحه 194-225
چکیده
طرح نظریه سرمایه اجتماعی تأملی مجدد در نقش و تأثیر اجتماع و تشکلهای جامعهمحور در تحقق توسعه بهویژه توسعه پایدار و همهجانبه است. در این چارچوب، مقاله حاضر تلاش دارد تا نقش کانونهای فرهنگی و هنری دانشگاههای شهر تهران در تقویت سرمایه اجتماعی دانشجویان و تأثیر آن در گسترش هنجارهای مدنی و کاهش رفتارهای انحرافی در بین دانشجویان ...
بیشتر
طرح نظریه سرمایه اجتماعی تأملی مجدد در نقش و تأثیر اجتماع و تشکلهای جامعهمحور در تحقق توسعه بهویژه توسعه پایدار و همهجانبه است. در این چارچوب، مقاله حاضر تلاش دارد تا نقش کانونهای فرهنگی و هنری دانشگاههای شهر تهران در تقویت سرمایه اجتماعی دانشجویان و تأثیر آن در گسترش هنجارهای مدنی و کاهش رفتارهای انحرافی در بین دانشجویان را مورد سنجش قرار دهد. برای سنجش مفهوم سرمایه اجتماعی از چارچوب نظری پاتنام استفاده شده است. در این چارچوب شبکه روابط، اعتماد و همیاری مؤلفههای اصلی سرمایه اجتماعی را تشکیل میدهند. روش تحقیق در این پژوهش روش پیمایش است که با استفاده از تکنیک پرسشنامه به اجرا درآمده است. نتایج پژوهش نشان میدهد در حالیکه سرمایه اجتماعی دانشجویان دانشگاه تهران (به عنوان گروه کنترل) و فعالین کانونهای فرهنگی و هنری دانشگاههای از حد متوسط تجاوز نمیکند اما سرمایه اجتماعی اعضای کانونهای فرهنگی و هنری بیشتر از سرمایه اجتماعی دانشجویان دانشگاه تهران است. نتایج همچنین بیانگر تأثیر مستقیم سرمایه اجتماعی بر تقویت رفتارهای مدنی و کاهش رفتارهای انحرافی است.