علمی
محمدجواد اسماعیلی
چکیده
این مقاله بهدنبال تدوین بنیانهای معرفتشناختی آرمان «متخصص مسلمان» است. این آرمان در ایران در یک فرایند تاریخیِ درازمدت بهویژه بعد از انقلاب اسلامی بهعنوان آرمان آموزش عالی تکوین یافته و پاسخی است به شکاف بین نظام قدمایی حوزه علمیه و نظام جدید دانشگاه. اما پیگیری این آرمان بیشتر از طریق تصمیمهای دولتی و اداری ...
بیشتر
این مقاله بهدنبال تدوین بنیانهای معرفتشناختی آرمان «متخصص مسلمان» است. این آرمان در ایران در یک فرایند تاریخیِ درازمدت بهویژه بعد از انقلاب اسلامی بهعنوان آرمان آموزش عالی تکوین یافته و پاسخی است به شکاف بین نظام قدمایی حوزه علمیه و نظام جدید دانشگاه. اما پیگیری این آرمان بیشتر از طریق تصمیمهای دولتی و اداری و ابلاغ دستورعملهای اجرایی و تأکید بر «نهادسازی، ایجاد سازمان و معاونت، تشکیل شورا، تولید سند، تهیه آییننامه و برگزاری برنامههای مذهبی» بروز یافته است. این مقاله که با استفاده از روش مطالعه کتابخانهای به تحلیل نظریه دانش و ارزش ماکس وبر پرداخته، مدعی است با درنظرگرفتن تفکیک وبریِ «ربط ارزشی» از «حکم ارزشی» بهعنوان اصل بنیادین آرمان متخصص مسلمان، حضور ارزشهای دینی در فعالیتهای علمی و غیرعلمی متخصص مسلمان بلامانع و مشروع است.
علمی
غلامرضا جمشیدیها؛ زینب نادی
چکیده
مقوله عقلانیت به همراه موضوعات فراورده آن، از فراخترین چالشگاه فکری عصر مدرن است. بنا به قول نظریهپردازان، تمامیِ همِ عقلانیت که از ویژگیهای برجسته دنیای نوین است یر حسن تدبیر حیات استوار است. آنچه مسلم است بر سر بحث عقلانیت اتفاق آرا وجود نداشته و هر متفکری از ظن خود نوع یا انواعی از آن را یار بی مثل و مانند و تدبیر برای حسن ...
بیشتر
مقوله عقلانیت به همراه موضوعات فراورده آن، از فراخترین چالشگاه فکری عصر مدرن است. بنا به قول نظریهپردازان، تمامیِ همِ عقلانیت که از ویژگیهای برجسته دنیای نوین است یر حسن تدبیر حیات استوار است. آنچه مسلم است بر سر بحث عقلانیت اتفاق آرا وجود نداشته و هر متفکری از ظن خود نوع یا انواعی از آن را یار بی مثل و مانند و تدبیر برای حسن جریان حیات آدمی میپندارد. از جمله متفکرانی که در مبحث عقلانیت نظریهپردازی کرده است ماکس وبر است که بیش از از پیش با مبحث عقلانیت ابزاری شناخته شده، در حالی که وبر به حق یکی از جمله نظریهپردازان معرفی عقلانیت ارزششناختی است. مقاله حاضر با استفاده از روش پژوهش اسنادی به بررسی دیدگاه وبر در خصوص عقل و ارتباط آن با ارزش یا همان عقلانیت ارزششناختی پرداخته و چگونگی حصول آن را مورد واکاوی قرار داده. نتایج حکایت از آن دارد که از نظر وبر هنگامی که جهتگیریهای ارزشی درون یک عقلانیت ذاتی خواه در قلمرو اخلاقی باشد و خواه در قلمروهای دیگر، شانیت عقلانیت نظری را پیدا میکند و جامعیت و یکپارچگی درونیشان افزایش مییابد. در نهایت عقلانی شده و به تدریج ارتباطی منسجم با یکدیگر مییابند و به طور سلسله مراتبی در ذیل ارزشی نهایی قرار گرفته و تبدیل به جهانبینیهای عرفی یا دینی میشوند. در چنین شرایطی عقلانیت ارزششناختی محقق شده و عمل و کنش بر این مبنا صورت میگیرد، از نظر وبر، در حقیقت تنش میان قلمروهای مختلف تحت الشعاع تضاد و ستیزه بین دو نوع عقلانیت ابزاری و ارزششناختی و در نهایت تقابل میان دین و دنیاست.
علمی
مجید فولادیان
چکیده
در این پژوهش سعی شده است شکافهای مفهومی و نظری تئوری رهبری کاریزمای وبر مشخص شود و سپس، براساس روش تیپ ایدهآل وبری به برساخت تیپ ایدهآلی از رهبری کاریزمایی اقدام شود که در حوزة جامعهشناسی بوده و قابلیت آزمون تجربی-تاریخی داشته باشد. برایناساس، ابتدا به بررسی چرایی وجود ابهامهای نظری در تئوری کاریزمای وبر پرداخته شده است. ...
بیشتر
در این پژوهش سعی شده است شکافهای مفهومی و نظری تئوری رهبری کاریزمای وبر مشخص شود و سپس، براساس روش تیپ ایدهآل وبری به برساخت تیپ ایدهآلی از رهبری کاریزمایی اقدام شود که در حوزة جامعهشناسی بوده و قابلیت آزمون تجربی-تاریخی داشته باشد. برایناساس، ابتدا به بررسی چرایی وجود ابهامهای نظری در تئوری کاریزمای وبر پرداخته شده است. سپس، براساس آرای وبر و شارحان اصلی او سعی شده است دو رویکرد اصلی به مسئلة کاریزما بهصورتی منسجم سنخبندی و برساخت شود: رویکرد اول مطالعاتی هستند که بیشتر به صفات و ویژگیهای فردی پرداختهاند و سعی کردهاند دلایل ظهور کاریزما را در فرد صاحبکاریزما بجویند؛ رویکرد دوم مطالعاتی هستند که بیشتر به دریافتهای پیروان و پاسخ نگرشی و رفتاری آنها به کاریزما و همچنین، شرایط عینی و ذهنی شکلگیری کاریزما پرداختهاند. در انتها استدلال شده است که رویکرد پیرومحور، رویکردی جامعهشناختی است و به لحاظ تجربی قابلبررسی است. در این رویکرد اساس بحث بر تلقی پیروان از رهبر کاریزمایی قرار دارد و اعتبار کاریزما از تأیید و قبول پیروان نشأت میگیرد. افزون بر این، پیروان در شرایط خاصی از نظر روحی و روانی بهدنبال منجی و کاریزما هستند و وضعیت روانی خود را ناشی از شرایط بحرانی اجتماعی میدانند؛ بنابراین، تغییرات، بحرانهای اجتماعی و تحولات ساختاریِ اجتماعی و نهادهای ناشی از آن، زمینه و علت اصلی ظهور رهبران کاریزماتیک قلمداد میشوند.
علمی
جمشید میرزایی
چکیده
با نگاهی تاریخی - اجتماعی به جامعه ایران میتوان به این باور رسید که مناسک عاشورا و سوگواریهای محرّم جزء لاینفک فرهنگ این سرزمین محسوب میشود و میتوان آنها را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داد. با توجه به جایگاه محرم و عاشورا در تاریخِ اجتماعی و فرهنگ جامعه ایران، در نوشتار پژوهشی حاضر سعی بر این است که مناسک عاشورا با کمک ...
بیشتر
با نگاهی تاریخی - اجتماعی به جامعه ایران میتوان به این باور رسید که مناسک عاشورا و سوگواریهای محرّم جزء لاینفک فرهنگ این سرزمین محسوب میشود و میتوان آنها را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داد. با توجه به جایگاه محرم و عاشورا در تاریخِ اجتماعی و فرهنگ جامعه ایران، در نوشتار پژوهشی حاضر سعی بر این است که مناسک عاشورا با کمک یکی از ابزارهای تحلیلی برجسته در علوم اجتماعی یعنی مفهوم وبری «ایدهآل تایپ» بررسی شوند. از نظر وبر«هر سنخ آرمانی با تأکیدی یکجانبه بر یک یا چند دیدگاه و با ترکیب شمار بسیاری پدیدههای فردی انضمامی پراکنده و جدا و کم وبیش موجود و گاهی غایب ساخته میشود که مطابق با آن دیدگاههای تأکیدشده یکجانبه و در قالب یک سازه تحلیلی یکپارچهای مرتب میشوند. این سازه ذهنی را در مفهوم خالصش در هیچ کجای واقعیت به صورت تجربی نمیتوان یافت...» با این اوصاف مسئله اصلی پژوهش حاضر این است که آیا مفهوم سنخ آرمانی وبر قابل انطباق بر مناسک سوگواریهای عاشورا هست؟ مهمترین یافتههای کاربست تجربی این مفهوم در عرصه سوگواریهای عاشورا چیست؟ روش پژوهشی ما در اینجا با توجه به ماهیت پژوهش، روش کیفی و استراتژی پژوهش، استراتژی استفهامی است. یعنی برای تفهم کنشِ کنشگران و سنخبندی آنها، روشی متناسب با مسئله پژوهش، مجموعهای پویا از روشهای کیفی (مشاهده مشارکتی، تکنیک مصاحبه عمقی، سنجشهای غیرمزاحمی) را به کار بستهایم. برای نمونههای مورد بررسی از روش نمونهگیری نظری استفاده شده و معیار اشباع نظری، ملاک توقف مصاحبه بوده که بر این اساس با 32 نفر مصاحبه صورت گرفته است. برای تحلیل دادهها، از تکنیک تحلیل مضمون (کدگذاری، طبقهبندی دادهها و الگویابی درون- دادهای و برون- دادهای) استفاده شده تا به یک گونهشناسی تحلیلی دست یافت. یافتههای پژوهش نشان میدهد که جمعوری شده جکه میتوان کنشهای سوگواران را با عنایت به مفهوم سنخ آرمانی در چهار شکل: 1. سنتگرایان،2. شکلگرایان (فرمگرایان)،3. قومیتگرایان و4. نوگرایان دینی صورتبندی کرد. این چهار تیپ سوگواری از حیث گفتمان غالب، میزان استفاده از ساز و برگ در سوگواریها، هدف غالب، میزان دسترسی به صدا و سیما، چهره اصلی مجلس، پایگاه اصلی، ادبیات غالب، مخاطبان، زیستجهان، نوع اقتدار حاکم بر فضای سوگواری و... دارای تمایزات عمدهای هستند. البته این سنخ آرمانی یک مطالعه توصیفی- تحلیلی و صورتبرداری از کنشگران این مناسک و مراسم میباشد و الزاماً به این معنی نیست که تمامی مختصات ذکر شده فقط در یک تیپ یافت میشود یا مرز دقیقی بین آنها وجود دارد.
علمی
مهسا اسدالهنژاد
چکیده
غالباً در زبان فارسی وبر از طریق پارسونز و تفسیر وی از جامعهشناسی سیاسی او شناخته شدهاست. بدین ترتیب ماکس وبر در ادبیاتِ علوم اجتماعیِ ما عموماً بهعنوانِ فردی که نظریهپرداز بوروکراسی و قفس آهنینِ آن است معرفی گردیده. جامعهشناسیِ سیاسی وبر در نسبت با معنایِ کاریزما[1] و قدرتِ خلاقِ آن کمتر مورد توجه قرار گرفته یا به ...
بیشتر
غالباً در زبان فارسی وبر از طریق پارسونز و تفسیر وی از جامعهشناسی سیاسی او شناخته شدهاست. بدین ترتیب ماکس وبر در ادبیاتِ علوم اجتماعیِ ما عموماً بهعنوانِ فردی که نظریهپرداز بوروکراسی و قفس آهنینِ آن است معرفی گردیده. جامعهشناسیِ سیاسی وبر در نسبت با معنایِ کاریزما[1] و قدرتِ خلاقِ آن کمتر مورد توجه قرار گرفته یا به صورتِ منفک از نظریه بوروکراسی ترسیم شدهاست. در این متن تلاش شده تا نشان داده شود که وبر چه تفسیری از قدرتِ خلاقه مردم در سیاستِ مدرن داشت. تفسیری که در مخالفت با اهمیتِ بوروکراسی قرار میگرفت و در عوض راه به بازکردنِ فضایی برای ظهورِ شبهکاریزما[2] درون یک نظامِ پارلمانی و قانونی میبُرد. در این تفسیر سعی بر آن است تا تدقیق نظری در خصوصِ معنا، ریشهها و دلالتهایِ کاریزما صورت گیرد و نشان داده شود که سیاستِ مطلوبِ مدرنِ وبری نه یک سیاستِ بوروکراتیک که یک سیاستِ کاریزماتیک است. در این مسیر متون خودِ وبر و شرحهایی که سیاست کاریزماتیک را برجسته ساخته، مطالعه شدهاند. در انتهای متن نیز بنبستِ منظومه مفهومی وبر در نسبت پارلمان با کاریزما واکاویده شدهاست.
مرور کتاب
فرهنگ ارشاد
چکیده
اثری که در نوشتار حاضر معرفی و بررسی میشود مجموعه مقالاتی از ماکس وبر است که از میان آثار این جامعهشناس کلاسیک و نامدار آلمانی انتخاب شده است. گزینش این مطالب که در اصل بهزبان آلمانی بوده از سوی هنس گِرث و سی. رایت میلز (به عنوان ویراستاران)[1]، گردآوری و به زبان انگلیسی ترجمه و برای نخستین بار در سال 1946 (با عنوان: از ماکس وبر[2]) ...
بیشتر
اثری که در نوشتار حاضر معرفی و بررسی میشود مجموعه مقالاتی از ماکس وبر است که از میان آثار این جامعهشناس کلاسیک و نامدار آلمانی انتخاب شده است. گزینش این مطالب که در اصل بهزبان آلمانی بوده از سوی هنس گِرث و سی. رایت میلز (به عنوان ویراستاران)[1]، گردآوری و به زبان انگلیسی ترجمه و برای نخستین بار در سال 1946 (با عنوان: از ماکس وبر[2]) به وسیلۀ موسسه انتشاراتی دانشگاه آکسفورد منتشر شده و در سالهای بعد، بهخاطر اهمیت آن چندین بار بهچاپ مجدد رسیده است.ترجمه این اثر به فارسی از روی نسخه انگلیسی چاپ سال 1977 صورت گرفته که بهوسیلۀ موسسه انتشاراتی روتلج منتشر شده و به فارسی با عنوان: دین، قدرت، جامعه انتشار یافته است. در نوشتاری که در اینجا و بهعنوان مرور کتاب[3] تدوین شده ممکن است خواننده انتظار داشته باشد که از همان آغاز به تلخیص و معرفی اثرِ موضوع بررسی (نظریات ماکس وبر) پرداخته شود ولی از آنجا که ویراستاران در بخش مقدماتی (که نزدیک به 100 صفحه کتاب را در بر گرفته) به شرح زندگی علمی وبر و مواضع و تحول فکری او پرداختهاند، در این نوشتار نیز همین رویه بهکار گرفته شده و در واقع تمامی مطالبی در اینجا که ارائه میشود با مرور کتابی بهدست آمده که عنوان آن در پیشانی این نوشتار ذکر شده است و البته همه این تلخیص و نیز بخش کوتاه پایانی، بههدف بررسی و معرفی کتابی مطرح شده که موضوع این نوشتار است.[1]. H. H. Gerth and C. Wright Mills[2]. From Max Weber, 1946, Oxford University Press.[3]. book review (چنانکه در مجلات علمی جهان متداول است).