نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دکتریِ جامعه‌شناسی

2 کارشناس ارشد پژوهش هنر

چکیده

در این مقاله می‌کوشیم تا با تکیه بر رئوس انتقادات کارل پوپر از پوزیتیویسم و استقراگرایی، این دو مبنایِ پوزیتیویستی و استقراییِ نظریة زمینه‌ای را مورد انتقاد قرار دهیم: اول، تهی کردن ذهن از هرگونه پیشداوری و ارزشگ‌ذاریِ اخلاقی در فرآیند تحقیق؛ و دوم، تقدم مشاهده بر نظریه، گرد‌آوریِ اطلاعات از طریق آن، مقایسة این اطلاعات بر مبنای تفاوت‌ها و شباهت‌هایشان، و نهایتاً استنتاج نتیجه‌ای کلی از این قیاس در قالب مفاهیمی انتزاعی. طبق ادعای نظریة زمینه‌ای، می‌توان با عمل به این مبانی واقعیت اجتماعی را «همان‌گونه که هست» اظهار کرد. استدلال می‌کنیم که در عمل این ادعا نه‌تنها محقق نمی‌شود، بلکه تصویری مخدوش و ای‌بسا تحریف‌شده از واقعیت اجتماعی اظهار می‌شود. همچنین عمل به این دو مبنا، محقق را به‌جای اینکه تبیین‌گر منتقد واقعیت اجتماعی باشد، به توصیف‌گری خنثی، یا به تعبیر ما به «کارگر اطلاعات» و «عملة داده‌ها» بدل می‌کند، و این به معنی از بین رفتن خصیصة ذاتیِ علم جامعه‌شناسی، یعنی جنبة نقادانة آن است.
 

کلیدواژه‌ها

آقاجانی، زهرا (1396)، "فرایند هویت‌یابیِ زنان در جریان تجربة طلاق"، پایان‌نامة دکتری، دانشگاه شیراز.
آقاجانی، زهرا (1396الف)، «فرایند برساخت هویت زنان در جریان طلاق، بازاندیشی در تقدس خانواده و قبح طلاق، مطالعة موردی: دانشجویان زن رشته‌های علوم اجتماعیِ دانشگاه‌های تهران»، فصلنامة توسعة اجتماعیِ دانشگاه شهید چمران اهواز، دورة 11، شمارة 3.
اشتراوس، آنسلم و ژولیت کوربین (1390)، مبانیِ پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریة زمینه‌ای، ترجمة ابراهیم افشار، تهران: نی.
بلیکی، نورمن (1392)، استراتژی‌های پژوهش اجتماعی، ترجمة هاشم آقابیگ‌پوری، تهران: جامعه‌شناسان.
بوردیو، پی‌یر (1393)، تمایز، نقد اجتماعیِ قضاوت‌های ذوقی، ترجمة حسن چاوشیان، تهران: ثالث.
بوستی، جیانکارلو (1379)، درسهای قرن بیستم، دو مصاحبه و دو گفتار منتشرنشده از کارل پوپر، ترجمة هرمز همایون‌پور، تهران: فرزان روز.
پوپر، کارل (1376)، جامعة باز و دشمنان آن، ترجمة عزت‌الله فولادوند، تهران: خوارزمی.
پوپر، کارل (1379)، اسطورة چارچوب (در دفاع از علم و عقلانیت)، ترجمة علی پایا، تهران: طرح نو.
پوپر، کارل (1383)، زندگی سراسر حل مسئله است، ترجمة شهریار خواجیان، تهران: مرکز.
پوپر، کارل (1388)، ناکجاآباد و خشونت، ترجمة خسرو ناقد و رحمان افشاری، تهران: جهان کتاب.
پوپر، کارل (1390)، می‌دانم که هیچ نمی‌دانم، گفتگوهایی در باب سیاست، فیزیک و فلسفه، ترجمة پرویز دستمالچی، تهران: ققنوس.
پینکر، استیون و دیگران (1397)، آیا روزهای خوشی در انتظار بشر است؟ ترجمة محمدرضا مردانیان، تهران: تمدن علمی.
سلیمان‌نژاد، فرهاد (1394)، «مارکسیسم و آفت هگل»، مجلة فرهنگ امروز، شمارة 8.
سلیمان‌نژاد، فرهاد (1396)، «مرده‌ریگ مکتب فرانکفورت در ایران: غلط‌های روش‌شناختیِ نظریة انتقادی»، مجلة فرهنگ امروز، شمارة 16.
فراستخواه، مقصود (1395)، روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تأکید بر نظریة برپایه، تهران: آگاه.
کلی، مایکل (1396)، نقد و قدرت، بازآفرینیِ مناظرة فوکو و هابرماس، ترجمة فرزان سجودی، تهران: اختران.
گیلیس، دانلد (1390)، فلسفة علم در قرن بیستم، ترجمة حسن میانداری، تهران و قم: سمت و طه.
مارکس، کارل (1380)، «مانیفست کمونیست»، در: مانیفست پس از 150 سال، لئو پانیچ و کالین لیز (ویراستار)، ترجمة حسن مرتضوی، تهران: آگه.
مردیها، مرتضی (1382)، فضیلت عدم قطعیت: در علم شناخت اجتماع، تهران: طرح نو.
وبر، ماکس (1392)، روش‌شناسیِ علوم اجتماعی، ترجمة حسن چاووشیان، تهران: مرکز.
وبر، ماکس (1397)، اقتصاد و جامعه، ترجمة عباس منوچهری و مهرداد ترابی‌نژاد و مصطفی عمادزاده، تهران: سمت.
ولین، ریچارد (1395)، «مارکسیسم هایدگری چیست؟»، ترجمة فرهاد سلیمان‌نژاد، مجلة فرهنگ امروز، شمارة 15.
هرینگتون، آستین (1390)، «ارزش زیبایی‌شناختی و ارزش سیاسی»، در: نظریه‌های فلسفی و جامعه‌شناختی در هنر، ترجمه‌ی علی رامین، تهران: نی.
یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس (1389)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمة هادیِ جلیلی، تهران: نی.
 Agassi, joseph (2011), “Verisimilitude”, Discusiones Filosóficas, Año 12, No 19.
Bryant, Anthony (2006), Thinking Informatically, New Understanding of Information, Communication and Technology, Lewiston: Edwin Mellen.
Bryant, Anthony (2017), Grounded Theory and Grounded Theorizing: pragmatism in research practice, New York: Oxford University Press.
Chalmers, Alan (2013), What Is This Thing Called Science? an Assessment of the Nature and Status of Science and Its Methods, headquarters: University of Queensland Press
Chomsky, Noam & Michel Foucault (2006), the Chomsky-Foucault Debate: On Human Nature, New York & London: New Press.
Clarke, Adele E. (2005), Situational Analysis: Grounded Theory after the Interpretive Turn, Colifornia: Sage Publication.
Gattei, Stefano (2009), Karl Popper’s Philosophy of Science: Rationality without Foundations, New York: Routledge
Glaser, Barney (1978), Theoretical Sensitivity, Mill Valley, Calif: Sociology Press.
Glaser, Barney (1992), Basics of grounded theory: emergence vs. forcing, Mill Valley, CA: Sociology Press.
Glaser, Barney (2002), “Constructivist grounded theory”, Qualitative Social Research, 3(3).
Glaser, Barney & Anselm Strauss (1967), the Discovery of Grounded Theory, Strategies for Qualitative Research, New Brunswick, Aldine: Publishing Company.
Glaser, Barney & Anselm Strauss (2006), the Discovery of Grounded Theory, Strategies for Qualitative Research, London & New York: Routledge.
Glaser, Barney & Judith Holton (2007), “Remodeling Grounded Theory”, Historical Social Research, Supplement, No. 19.
Jarvie, Ian & Sandra Pralong (1999), Popper’s Open Society after fifty years: the continuing relevance of Karl Popper, London & New York: Routledge.
Kelle, Udo (2005), Emergence vs. Forcing of Empirical Data: A Crucial Problem of Grounded Theory, Reconsidered, qualitative-research, Volume 6, No. 2.
Layder, Derek (1982), “Grounded Theory: A Constructive Critique”, Journal of the Theory of Social Behavior, Volume 12, Issue 1.
Layder, Derek (1990), the Realist Image inSocial Science, London: Macmillan Press LTD. London
Mills & Bonner & Francis (2006): “Adopting a Constructivist Approach to Grounded Theory: Implications for Research Design”, International Journal of Nursing Practice, Volume 12, Issue 1.
Parusniková, Zuzanna & Robert S. Cohen (2009), Rethinking Popper, Berlin: Springer.
Popper, Karl (1972), Objective knowledge: An evolutionary approach, Oxford: Clarendon Press.
Popper, Karl (2002), the Logic of Scientific Discovery, London & New York: Routledge.
Popper, Karl (2002a), Conjectures and Refutations: The Growth of Scientific Knowledge, London & New York: Routledge.
Popper, Karl (2005), Realism and the Aim of Science, London & New York: Routledge.
Strauss, Anselm & Jarmy Corbin (1994), “Grounded Theory Methodology: An overview”, in: N. K. Denzin & Y. S. Lincoln (Eds.), Handbook of Qualitative Research,(1st ed), Thousand Oaks, Calif: Sage Publications.
Strauss, Anselm & Jarmy Corbin (1998), Basics of Qualitative Research,(1st and 2nd Eds).Thousand Oaks, Calif.: Sage.
Tichý, Pavel (1974), “On Popper's Definitions of Verisimilitude”, the British Journal for the Philosophy of Science, Vol. 25, No. 2.