نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی (پژوهشکده مطالعات اجتماعی)،

2 دانشجوی دکترای دانشگاه آزاد- تهران مرکز

چکیده

این تحقیق در‌صدد است به خوانشِ اندیشۀ "سید فخرالدین شادمان" از تجدد و مسائل برآمده از آن در چارچوب نظریۀ  تحلیل گفتمان لاکلاو و موفه بپردازد، اینکه چه رویکردِ سلبی یا ایجابی نسبت به تجدد، و خاستگاه آن غرب، در گفتمان شادمان شکل‌بندی شده است و چه نظامی از معانی و مفاهیم را در مواجهه با تجدد و شکاف‌های هویتی ناشی از آن برساخته است. او پرسش و پاسخِ خود از چگونگیِ این مواجهه و جذب یا طردِ ملزومات و وقته‌های تمدن غرب را در کتابِ تسخیر تمدن فرنگی در دهۀ 1320 شمسی صورت‌بندی می‌کند، و با باور به تجددی هدایت شده و برنامه‌ریزی شده در زنجیرۀ گفتمان‌های بومی‌گرا معتقد است جانمایه تجدد و پیشرفت غرب فقط در علم آن محدود می و این علم را باید اخذ کرد پیش از آن­که سایر عناصرِ فرهنگِ مهاجمِ غربی، سوژه‌های مستقر در وضعیتِ فرهنگی-اجتماعی سنتی را مسخر خود سازند و از محتوای هویتی‌شان تهی کنند. شادمان پروژۀ تسخیرِ تمدن غرب را امکان‌پذیر نمی‌داند مگر  با خودآگاهی و وحدت ملی که او این هر دو را با مفصلبندی حولِ دال مرکزی زبان فارسی به عنوان بازنمایِ هویت و خِرد ملی ممکن دانسته و تلاش می‌کند با ایجادِ خصلت تعیّن کنندگی در زبان فارسی، مواضعِ سوژگی پراکنده را از مقامِ خودِ حقیرِ تجدد‌‌زده یا سنت‌زده به موضعِ منسجم و یک­پارچۀ خودِ آگاه و اصیل، ارتقا دهد تا سوژه به واسطۀ این خودآگاهی به بومی‌سازی تجدد پرداخته و ایران را از وضعیتِ سلطه و تسخیر غرب برهاند.
 
 

کلیدواژه‌ها

ابوالحسنی، جواد (1380)، «شادمان و اندیشه تجدد»، فردوسی، شماره 66و65، صص102-100.
اسلامی‌راد، سعید (1397)، «مروری بر جریان روشنفکری در ایران»، وبلاگ انسان شناسی و فرهنگ.
السید، رضوان (1397)، اسلام سیاسی معاصر در کشاکش هویت و تجدد، ترجمه مجید مرادی رودپشتی، قم: دانشگاه مفید.
آبراهامیان، یرواند (1397)، تاریخ ایران مدرن، ترجمه محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نشرنی.
آدمیت، فریدون (1394)، فکر آزادی و مقدمه نهصت مشروطیت، تهران:گستره.
آشوری، داریوش (1392)، ما و مدرنیت، تهران: موسسه فرهنگی صراط.
بروجردی، مهرزاد (1377)، روشنفکران ایرانی و غرب، ترجمه جمشید شیرازی، تهران: فرزان روز.
بهنام، جمشید (1394)، ایرانیان و اندیشه تجدد، تهران: فرزان روز.
تاجیک، محمدرضا و دیگران (1379)، «فرهنگ و هویت ایرانی، فرصت‌ها و چالش‌ها»، فصلنامه مطالعات ملی، شماره 4، صص60-10  .
تیلور، چارلز (1399)، تصورهای اجتماعی تجدد، ترجمه فرهنگ رجایی، تهران: دانشگاه امام صادق.
جهانبگلو، رامین(1374)، مدرنیته، دموکراسی و روشنفکران، تهران: مرکز.
جهانبگلو، رامین(1381)، موج چهارم، تهران: نشر نی.
جهانبگلو، رامین(1384)، ایران در جستجوی مدرنیته، تهران: نشرمرکز.
دباغ، سروش(1390)، ترنم موزون حزن، تأملاتی در روشنفکری معاصر، تهران: کویر.
زمانی راد، حجت، کمالی گوکی، محمد (1396)، «سنت و تجدد در اندیشه شادمان»، مطالعات ملی، سال هجدهم، شماره4، صص22-3
شادمان، سیدفخرالدین(1326)، تسخیر تمدن فرنگی، تهران:گام نو.
شادمان، سیدفخرالدین(1331)، «درس اول» ج، یغما، سال پنجم، شماره8، صص344-337.
شادمان، سیدفخرالدین(1331)، «درس اول»، ب، یغما، سال پنجم، شماره 7،صص296-289.
شادمان، سیدفخرالدین(1331)، «درس اول»الف، یغما، سال پنجم، شماره 6، صص249-241.
شادمان، سیدفخرالدین(1332الف) «زبان علم»،دانش، سال سوم، شماره 5، صص268-261 .
شادمان، سیدفخرالدین(1332ب)، «روابط و تاثیرات ادبی»، یغما، سال ششم، شماره پنجم، صص180-177.
شادمان، سیدفخرالدین (1344)، «قانون کبیر» الف، یغما، سال هفدهم، شماره 207، صص345-337 .
شادمان، سیدفخرالدین (1344)، «قانون کبیر» د، یغما، سال هجدهم، شماره 210، صص511-505.
شادمان، سیدفخرالدین(1344)، «قانون کبیر» ه، یغما، سال هجدهم، شماره 211، صص 568-563.
شادمان، سیدفخرالدین(1344)، «قانون کبیر»ب، یغما، سال هجدهم، شماره 208، صص400-393.
شادمان، سیدفخرالدین(1344)، «قانون کبیر»ج، یغما، سال هجدهم، شماره 209، صص455-449.
شادمان، سیدفخرالدین(1344)، تاریکی و روشنایی، نسخه الکترونیکی.
شادمان، سیدفخرالدین(1346)، تراژدی فرنگ، تهران: طهوری.
شدمان، سیدفخرالدین (بی تا)، «دانشگاه قم و دانشگاه‌های دیگر ایران» ب، مهر، سال هشتم، شماره10، صص583-578.
شادمان، سیدفخرالدین (بی تا)، «دانشگاه قم و دانشگاه‌های دیگر ایران» الف، مهر، سال هشتم، شماره 8، صص532-525.
طباطبایی، جواد (1398)، ملت، دولت و حکومت قانون، تهران: مینوی خرد.
فیرحی، داود، زیرکی حیدری، علی(1396)، «مفهوم خویشتن در سنت ملی گرا، مطالعه موردی کسروی و شادمان»، فصلنامه سیاست، دوره 47، شماره 1، صص137-119.
قیصری، علی(1393)، روشنفکران ایران در قرن بیستم، ترجمه محمد دهقانی، تهران: هرمس.
کچوئیان، حسین(1384)، تطورات گفتمان‌های هویتی ایران، تهران: نشر نی.
گودرزی، غلامرضا(1387)، تجدد ناتمام روشنفکران ایران، تهران: اختران.
گیدنز، آنتونی (1398)، تجدد و تشخص، جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمه ناصر موفقیان، تهران: نشر نی.
لاکلاو، ارنستو،  موفه، شانتال (1397)، هژمونی و استراتژی سوسیالیستی، ترجمه محمد رضایی، تهران: ثالث.
مسکوب، شاهرخ (1385)، هویت ایرانی و زبان فارسی، تهران: فرزان روز.
مسکوب، شاهرخ (1394)، داستان ادبیات و سرگذشت اجتماع،  تهران: فرزان روز.
میرسپاسی، علی (1381)، دموکراسی یا حقیقت، رساله‌ای جامعه شناختی در باب روشنفکری ایران، تهران: طرح نو.
میرسپاسی، علی (1384)، تأملی در مدرنیته ایرانی، ترجمه جلال توکلیان، تهران: طرح نو.
میرسپاسی، علی (1387)، روشنفکران ایران، روایت­های یأس و امید، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر توسعه.
میلانی، عباس (1383)، تجدد و تجدد ستیزی در ایران، تهران: نشر اختران.
نبوی، نگین (1397)، روشنفکران و دولت در ایران، ترجمه حسن فشارکی، تهران: نشر شیرازه.
وحدت، فرزین (1395)، رویارویی فکری ایران با مدرنیت، ترجمه مهدی حقیقت خواه، تهران: ققنوس.