مجله جامعه شناسی ایران

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اخبار و اعلانات

راهنمای نویسندگان

فرم تعارض منافع

سنخ آرمانی ماکس وبر، ابزاری تحلیلی برای گونه‎شناسی مناسک سوگواری‎های عاشورا

نوع مقاله : علمی

نویسنده

دانشجوی دکتری جامعه‎شناسی( گرایش مسائل اجتماعی) دانشگاه تهران و مدرس گروه علوم اجتماعی دانشگاه فرهنگیان

چکیده

با نگاهی تاریخی - اجتماعی به جامعه ایران می‌توان به این باور رسید که مناسک عاشورا و سوگواری‏های محرّم جزء لاینفک فرهنگ این سرزمین محسوب می‌شود و می‌توان آن‏ها را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داد. با توجه به جایگاه محرم و عاشورا در تاریخِ اجتماعی و فرهنگ جامعه ایران، در نوشتار پژوهشی حاضر سعی بر این است که مناسک عاشورا با کمک یکی از ابزارهای تحلیلی برجسته در علوم اجتماعی یعنی مفهوم وبری «ایده‎آل تایپ» بررسی شوند.
از نظر وبر«هر سنخ آرمانی با تأکیدی یک‏جانبه بر یک یا چند دیدگاه و با ترکیب شمار بسیاری پدیده‏های فردی انضمامی پراکنده و جدا و کم وبیش موجود و گاهی غایب ساخته می‎شود که مطابق با آن دیدگاه‏های تأکیدشده یک‏جانبه و در قالب یک سازه تحلیلی یکپارچه‏ای مرتب می‎شوند. این سازه ذهنی را در مفهوم خالصش در هیچ کجای واقعیت به صورت تجربی نمی‏توان یافت...» با این اوصاف مسئله اصلی پژوهش حاضر این است که آیا مفهوم سنخ آرمانی وبر قابل انطباق بر مناسک سوگواری‎های عاشورا هست؟ مهم‎ترین یافته‏های کاربست تجربی این مفهوم در عرصه‎ سوگواری‏های عاشورا چیست؟
روش پژوهشی ما در این­جا با توجه به ماهیت پژوهش، روش کیفی و استراتژی پژوهش، استراتژی استفهامی است. یعنی برای تفهم کنشِ کنشگران و سنخ­بندی آن‏ها، روشی متناسب با مسئله پژوهش، مجموعه‌ای پویا از روش‌های کیفی (مشاهده مشارکتی، تکنیک مصاحبه عمقی، سنجش‌های غیرمزاحمی) را به کار بسته‏ایم. برای نمونه‌های مورد بررسی از روش نمونه­گیری نظری استفاده شده و معیار اشباع نظری، ملاک توقف مصاحبه بوده که بر این اساس با 32 نفر مصاحبه صورت گرفته است. برای تحلیل داده­ها، از تکنیک تحلیل مضمون (کدگذاری، طبقه‌بندی داده‌ها و الگویابی درون- داده‌ای و برون- داده‌ای) استفاده شده تا به یک گونه‏شناسی تحلیلی دست یافت.
یافته‏های پژوهش نشان می‏دهد که جمعوری شده جکه می‌توان کنش‏های سوگواران را با عنایت به مفهوم سنخ آرمانی در چهار شکل: 1. سنت‌گرایان،2. شکل‌گرایان (فرم‌گرایان)،3. قومیت‌گرایان و4. نوگرایان دینی صورت­بندی کرد. این چهار تیپ سوگواری از حیث گفتمان غالب، میزان استفاده از ساز و برگ در سوگواری‎ها، هدف غالب، میزان دست­رسی به صدا و سیما، چهره اصلی مجلس، پایگاه اصلی، ادبیات غالب، مخاطبان، زیست‎جهان، نوع اقتدار حاکم بر فضای سوگواری و... دارای تمایزات عمده‏ای هستند. البته این سنخ آرمانی یک مطالعه توصیفی- تحلیلی و صورت‏برداری از کنشگران این مناسک و مراسم می‌باشد و الزاماً به این معنی نیست که تمامی‌ مختصات ذکر شده فقط در یک تیپ یافت می‌شود یا مرز دقیقی بین آن‌ها وجود دارد.
 

کلیدواژه‌ها

مراجع
آرون، ریمون (1396)، مراحل اساسی اندیشه در جامعه‏شناسی، ترجمه باقر پرهام، چاپ دوازدهم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
اباذری، یوسف و جعفری کافی‏آباد، صابر (1397)، «ماکس وبر و مناقشه روشی»، فصلنامه مطالعات جامعه‏شناختی، سال بیست و پنجم، شماره 2، پاییز و زمستان 97، صص 537-505.
بهار، مهری و احمدی، ابوالفضل (1393)، «بررسی جامعه‏شناختی تغییرات کارکردهای هیئت‎های مذهبی»، فصلنامه مهندسی فرهنگی، شماره 80، تابستان 93، صص 55-27.
حبیب‏پور، کرم (1397)، «بازخوانی تیپ ایده‏آل ماکس وبر در روش تحقیق کیفی»، مقاله ارایه شده به دومین همایش خوانش انتقادی جامعه‏شناسان کلاسیک و مسائل جامعه ایران: ماکس وبر، تهران: دانشگاه خوارزمی.
دورکیم، امیل (1398)، قواعد روش جامعه‏شناسی، ترجمه هوشنگ نایبی، تهران: انتشارات آگاه.
رحمانی، جبار (1395)، تغییرات مناسک عزاداری محرم، چاپ دوم، تهران: انتشارات تیسا.
رحمانی، جبار (1393)، «روشنفکران فهمشان از عزاداری را آسیب‏شناسی کنند»، گفتگو با ماهنامه ایران فردا، دوره جدید، سال اول، شماره 6، آبان 93، صص77-75.
شجاعی زند، علی رضا(1391)، جامعه‏شناسی دین(1)، چاپ دوم، تهران: نشر نی.
فتح‎آبادی، ابوالفضل(1395)، «انتقاداتی بر انواع مثالی جامعه‌شناسی دین ماکس وبر»، فصلنامه مجله جامعه‎شناسی ایران، دوره هفدهم، شماره 3، پاییز 1395، صص152-135.
فروند، ژولین (1383)، جامعه‎شناسی ماکس وبر، تهران: نشر توتیا.
فلیک، اووه (1396)، درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمه هادی جلیلی، چاپ دهم، تهران: نشر نی.
کرایب، یان (1398)، نظریه‎اجتماعی کلاسیک؛ مقدمه‏ای بر مارکس، وبر، دورکیم و زیمل، ترجمه شهناز مسمی‎پرست، چ سیزدهم، تهران، نشر آگه.
کرمی‎پور، الله کرم، حاجی ابوالحسنی، عبدالحسین (1395)، «بازنمایی عنصر شور و احساس در آیین‏های محرم»، دو فصلنامه اسلام و علوم اجتماعی، سال هشتم، شماره 16، پاییز و زمستان 95، صص133-111.
 گیویان، عبدا...(1390)، «آیین، آیینی‎سازی و فرهنگ عامه‎پسند دینی»، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره، صص211-179.
مظاهری، محسن حسام (1390)، جامعه‎شناسی آیین‏های سوگواری و هیئت‏های مذهبی در ایران، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، دفتر چاپ و انتشارات بین‎الملل.
مرادی، هاشم (1392)، «مطالعه تغییرات مناسک عزاداری محرم در شهرستان طبس در سه دهه گذشته 1390-1360»، پایان‏نامه کارشناسی ارشد، رشته جامعه‏شناسی، به راهنمایی سید حسین سراج‏زاده، تهران: دانشگاه خوارزمی.
مرتون، رابرت (1385)، مشکلات اجتماعی و نظریه اجتماعی، ترجمه نوین تولایی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
منتظر القائم، اصغر و کشاورز، زهرا سادات (1396)، «بررسی تغییرات اجتماعی مراسم و مناسک عزاداری عاشورا در ایران»، فصلنامه شیعه‎شناسی، سال پانزدهم، شماره 58، تابستان96، صص72-37.
میرزایی، جمشید (1394)، «جامعه‎شناسی تنوع فرهنگی در عزاداری‎های عاشورا در ایران امروز»، فصلنامه فرهنگ مردم ایران، شماره 43و42، پاییز و زمستان 1394، صص81-67.
وبر، ماکس (1397)، روش‌شناسی علوم اجتماعی، ترجمه حسن چاوشیان، چ پنجم، تهران: نشر مرکز.
وبر، ماکس(1396)، اقتصاد و جامعه، ترجمه عباس منوچهری، مهرداد ترابی‎نژاد و مصطفی عماد زاده، تهران: انتشارات سمت.
همیلتون، ملکم (1397)، جامعه‏شناسی دین، ترجمه محسن ثلاثی، چاپ هفتم، تهران: نشرثالث.
Bryman , AL.(1992), Charisma and leadership in organization. London, sage publication.
Jupp, Victor (2006), The Sage dictionary of social research method. London Sage pub.
Foucault, Michel:(1982), The Subject and Power, Critical Inquiry, Vol. 8, No. 4 (Summer), pp. 777-795,Published by: The University of Chicago Press, URL:http://www.jstor.org/stable/1343197 .
Weber, Max (1949), The methodology of social sciences. translated and edited by Edward Shils and Henry Finch, Glencoe Illinois, the free press.
Weber, Max (1978), Economy and Society: An Outline of Interpretive Sociology. University of California Press: Berkeley.
مجله جامعه شناسی ایران
دوره 20، شماره 3
مهر 1398
صفحه 88-118
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار