نوع مقاله : علمی
نویسندگان
1 کارشناس ارشد پژوهش علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد
2 عضو هیأت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد
10.22034/jsi.2019.47865
چکیده
براساس آمارها، پژوهش‌ها و نظرسنجی‌های متعدد، در کشور ایران میزان قانون‌شکنی و قانونگریزی زیاد است. در این پژوهش در صدد شناسایی و تبیین عوامل مؤثر بر قانون‌شکنی و قانونگریزی در بین استان‌های ایران هستیم. چارچوب نظری پژوهش براساس نظریه‌های کج‌رفتاری و توسعة اجتماعی است؛ براین‌اساس، عوامل تبیینکنندة قانونگریزی و قانون‌شکنی به دو دسته عوامل نگرشی و عوامل ساختاری تقسیمبندی شدند. سپس، از تابع رفتار چلبی برای شناسایی و تبیین ترکیبهایی از عوامل مؤثر بر قانونگریزی و قانون‌شکنی در بین استان‌های ایران استفاده شده است؛ بنابراین، رویکرد این پژوهش تحلیل تطبیقی-فازی و تکنیک جمع‌آوری داده‌ها به‌دلیل وسعت موضوعی و نظری پژوهش، تحلیل داده‌های موجود (ثانویه) است. براساس نتایج، با بررسی شروط عِلّی مؤثر بر قانونگریزی در کل استان‌های کشور، دو مسیر (ترکیب) منجر به قانونگریزی مشاهده شد. در مسیر اول، چهار شرط گرایش به نظم کم، سردرگمی اجتماعی، میزان سواد و بیکاری در ترکیب با یکدیگر به قانونگریزی منجر شدند، اما مسیر دوم از ترکیب پنج شرط احساس عدالت کم، گرایش به نظم کم، سردرگمی اجتماعی، سواد و شهرنشینی شکل گرفته است. همچنین، ضریب سازگاری کل در این دو مسیر عِلّی برابر با 95/0 بود. این میزان سازگاری همراه با شاخص پوشش برابر با 59/0 بیانگر اهمیت نظری و تجربی این دو مسیر است.
کلیدواژه‌ها
آشتیانی، منوچهر (1381)، «دربارة برخی علل تاریخی عدم حاکمیت قانون در جامعه ایران»، در معمای حاکمیت قانون در ایران، تهران: طرح نو.
آقائی، هادی، مهدوی، محمدصادق (1391)، «بررسی تأثیر سرمایة فرهنگی بر قانون‌گرایی شهروندان (مطالعة موردی تبریز)»، فصلنامة دانش انتظامی، 56، 151-188.
ازکیا، مصطفی (1377)، جامعه‌شناسی توسعه، تهران: نشر کلمه.
الفت، محمدباقر (1394)، «معاون رئیس قوة قضاییه در دیدار رئیس سازمان بازرسی دانمارک: نرخ رشد جرائم در سال‌های اخیر نگران‌کننده است»، پایگاه اطلاع رسانی «تابناک»، بازیابی‌شده در 14 اردیبهشت 1394، از https://www.tabnak.ir/fa/news/497368
برزگری، فاطمه و چهارگنبدی، حمید (1392)، «بررسی میزان قانونگریزی و عوامل مؤثر بر آن در شهرستان کرمان»، دانش انتظامی کرمان، 5، 5 ، 63-77.
جوادی یگانه، محمدرضا؛ فولادیان، مجید؛ رضایی بحرآباد، حسن (1389)، «بررسی عوامل مؤثر بر قانون‌گرایی در نظام اداری کشور (با تأکید بر ادارات دولتی مشهد و تهران)»، فصلنامة دانش ارزیابی، 2، 5، 9-35.
چلبی، مسعود (1386)، تحلیل اجتماعی در فضای کنش، تهران: نشر نی.
چلبی، مسعود و جنادله، علی (1386)، «بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر موفقیت اقتصادی»، پژوهشنامة علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی (ویژه‌نامة جامعه‌شناسی)، 53، 117-154.
چلبی، مسعود و مبارکه، محمد (1384)، تحلیل رابطة سرمایة اجتماعی و جرم درسطوح خرد وکلان»، مجلة جامعه‌شناسی ایران، 6، 9، 3-44.
چلبی، آزاده (1398)، فساد و مقبولیت قانون: از منظر جامعه‌شناسی حقوق، تهران: نشر نی.
چلپی، مسعود (1375)، ﺟﺎمعهﺷﻨﺎﺳــﻲ ﻧﻈﻢ، تهران: نشر نی.
حقیقتیان، منصور و فرنام، محمد (1391)، «بررسی عوامل اجتماعی رعایت قوانین شهروندی در بین شهروندان اردبیلی»، مجلة مطالعات جامعه‌شناسی شهری، 4، 171- 214.
حیدری، آرش؛ رضادوست، کریم؛ فروتن‌کیا، شهروز (1391)، «نظریة از هم‌گسیختگی نهادی و قانونگریزی: مطالعة دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز»، مسائل اجتماعی ایران (دانشگاه خوارزمی)، 3(2)، 39-59.
خامنه‌ای، سیدعلی (1391)، «بیانات در دیدار جوانان استان خراسان شمالی»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی سید علی خامنه‌ای (مد‌ظله العالی)، بازیابی‌شده در 21 مهر1392، از http://www.farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21252
خدایاری، سیاوش؛ جهانبخش، اسماعیل؛ حقیقتیان، منصور (1396)، «رابطة سرمایة اجتماعی با قانونگریزی: تبیینی جامعه‌شناختی»، مدیریت سرمایةاجتماعی، 4(2)، 282- 295.
دانایی‌فرد، حسن؛ آذر، عادل؛ صالحی، علی (1388)، «قانونگریزی در ایران: تبیین نقش عوامل سیاسی، اقتصادی، قانونی، مدیریتی و اجتماعی- فرهنگی»، فصلنامة دانش انتظامی، 11(3)، 7-65.
دورکیم، امیل (1381)، دربارة تقسیم کار اجتماعی، ترجمة باقر پرهام، تهران: نشرمرکز.
رابینگتن، ارل و اﻳﻨﺒﺮگ، ﻣﺎرﺗﻴﻦ (1382)، روﻳﻜﺮدﻫای ﻧﻈﺮی ﻫﻔﺘﮕﺎﻧـﻪ در ﺑﺮرﺳـﻲ ﻣﺴـﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ، ﺗﺮﺟﻤﺔ رﺣﻤـﺖاﷲ صدیق ﺳﺮوﺳـــﺘﺎﻧﻲ، تهران: اﻧﺘﺸــﺎرات داﻧﺸـﮕﺎه ﺗﻬﺮان.
رزاقی، نادر (1377)، «توسعة اقتصادی، اجتماعی و قانون‌شکنی»، در قانون وقانون‌گرایی و تأثیرآن بر فرهنگ عمومی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی.
رضایی، محمد (1384)، «میزان، نوع و عوامل مؤثر بر قانونگریزی»، مجلة جامعه‌شناسی ایران، 6(3)، 41-54.
ریگین، چارلز (1388)، روش تطبیقی (فراسوی راهبردهای کمی و کیفی)، ترجمة محمد فاضلی، تهران: نشر آگه.
ریگین، چالز (1394)، بازطراحی بررسی اجتماعی مجموعههای فازی و فراتر از آن، ترجمة خلیل میرزایی، هادی برغمدی و فرید ناهید، تهران: نشر فوژان.
زارع شاه‌آبادی، اکبر؛ ترکان، رحمت‌الله (1391)، «رابطة سرمایة اجتماعی و قانونگریزی در بین شهروندان شهر یزد»، مجلة مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 27، 84-118.
سالنامۀ آماری کشور (1394)، سازمان برنامه و بودجۀ ایران، تهران: مرکز آمار ایران.
سالنامۀ آماری کشور (1394)، سازمان برنامه و بودجۀ ایران، تهران: مرکز آمار ایران.
ساعی، علی. (1392)، روش پژوهش تطبیقی با رویکرد تحلیل کمی، تاریخی و فازی، تهران: نشر آگه.
سیفی قره‌یتاق، داود؛ خالقی، ابوالفتح؛ مهدی‌پور، محمد (1394)، «بررسی جرم‌شناختی تأثیر عوامل فردی و خانوادگی بر حجم و ساخت بزهکاری»، پژوهشهای اطلاعاتی و جنایی، 10(4)، 9-36.
عبداللهی، محمد (1378)، «موانع قانون‌گرایی و راههای مقابله با آن»، در قانون‌گرایی و فرهنگ عمومی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
عبدی، عباس (1381)، «نارساییهای قانون و حقوق در فرهنگ عمومی»، در معمای حاکمیت قانون در ایران، تهران : طرح نو.
عزیزی، سلام و پرتویی، لطیف (1394)، «تحلیل جامعه‌شناختی عوامل مرتبط با میزان قانونگریزی شهروندان شهر مریوان در سال 94- 1393»، مطالعات جامعه‌شناسی، 8(29)، 113-133.
علی‌بابایی، یحیی و فیروزجائیان، علی‌اصغر (1388)، «ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﻳﺰی»، فصلنامۀ دانش انتظامی، 45، 7-58.
علیوردینیا، علی‌اکبر (1377)، «مطالعة جامعه‌شناختی میزان قانون‌ستیزی در استان مازندران»، در قانون و قانون‌گرایی و تأثیر آن بر فرهنگ عمومی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
علیوردینیا، علی‌اکبر (1383)، «تحلیل اجتماعی سرقت در ایران»، دوفصلنامة علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، 1(2)، 165-196.
غفاری، غلامرضا (1388)، «منطق پژوهش تطبیقی»، مطالعات اجتماعی ایران، 3(4)، 76-92.
فولادیان، مجید؛ توکل، محمد؛ سوهانیان حقیقی، محسن (1397)، «بررسی رابطة توسعة تکنولوژیک با ابعاد توسعة اجتماعی (مطالعة تطبیقی استان‌های کشور)»، دوفصلنامة علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، 15(1)، 189-220.
فیاض، ابراهیم (1378)، «جامعة هنجارمند و جامعة قانون‌مند با توجه به فرهنگ عمومی» در قانون‌گرایی و فرهنگ عمومی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
فیروزجائیان، علی‌اصغر و هاشمی، سیدضیا (1395)، « قانونگریزی به‌مثابة آنومی اجتماعی»، فصلنامة علمی-پژوهشی مطالعات امنیت اجتماعی، 47، 81 – 106.
قادری، حاتم (1381)، «تبارشناسی یک مشکل»، در معمای حاکمیت قانون در ایران، تهران: طرح نو.
قاسمی، وحید (1393)، سیستمهای استباط فازی و پژوهشهای اجتماعی، تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
قاضی‌مرادی، حسن (1378)، خودمداری ایرانیان، تهران: انتشارات ارمغان.
کلانتری، صمد؛ ربانی، رسول؛ صداقت، کامران (1384)، «ارتباط فقر با قانونگریزی و شکل‌گیری آسیب اجتماعی»، فصلنامة علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی، 5(18)، 65-90.
گزارش ملی ارزشها و نگرشهای ایرانیان (1394)، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
گزارش سنجش سرمایۀ اجتماعی کشور (1394)، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
گولد، جولیوس و کولب، ویلیام (1376)، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمة مصطفی ازکیا، تهران: نشر مازیار.
گیدنز، آنتونی (1368)، دورکیم، ترجمة یوسف اباذری، تهران: انتشارات خوارزمی.
لطفی، عزت‌الله و فیض‌پور، محمدعلی (1393)، «رشد صنعتی و جرم شواهدی از استان‌های کشور طی برنامه‌های سوم و چهارم توسعه»، فصلنامة مجلس و راهبرد، 21(80)، 39-60.
له‌مان، جنیفر (1385)، ساختشکنی دورکیم نقدی پساساختارگرایانه، ترجمة شهناز مسمی‌پرست، تهران: نشر نی.
لیتل، دانیل (1373)، تبیین در علوم اجتماعی: درآمدی بر فلسفۀعلم‌الاجتماع، ترجمة عبدالکریم سروش، تهران: انتشارات صراط.
محسنی، رضاعلی (1391)، «تحلیل جامعه‌شناختی قانونگریزی و راهکارهایی برای قانون‌گرایی و نظم عمومی»، پژوهشنامة نظم و امنیت انتظامی، 17، 83-108.
محمدی‌نیکو، اکرم و علیمحمدی، غلامعلی (1392)، «بررسی عوامل مؤثر بر قانونگریزی در بین شهروندان شهر گرگان»، فصلنامة دانش انتظامی گلستان، 4(14)، 8-41.
مختاری، مریم و قهرمانی، مریم (1390)، «عوامل اجتماعی مؤثر بر امکان قانونگریزی در روابط اداری (موردمطالعه: شهروندان بالای 18 سال شهر شیراز)»، مجلة راهبرد اجتماعی و فرهنگی، 1، 127-146.
مظفری‌نیا، سهراب؛ صفری، نوش‌آفرین؛ طاهری، زهرا (1393)، «رابطة سرمایة اجتماعی و انواع قانونگریزی در بین کارکنان دولت در شهر خرم‌آباد»، نشریة علوم رفتاری، 6(19)، 147-172.
میرفردی، اصغر؛ مختاری، مریم؛ فرجی، فروغ؛ دانش‌پذیر، هومن (1394)، «بررسی تأثیر فرهنگ شهروندی بر میزان گرایش به قانونگریزی (موردمطالعه: شهریاسوج)»، پژوهشهای راهبردی مسائل اجتماعی ایران، 4(2)، 1-20.
میرفردی، اصغر و فرجی، فروغ (1395)، «بررسی میزان گرایش به قانونگریزی و رابطة آن با میزان مشارکت اجتماعی و میزان کنترل اجتماعی در شهر یاسوج»، جامعه‌شناسی کاربردی، 62، 93-110.
واحدی، شهرام؛ بدری، رحیم؛ مصرآبادی، جواد (1388)، «بررسی عوامل مؤثر بر قانون‌گرایی شهروندان (مطالعة موردی: شهروندان استان آذربایجان غربی)»، فصلنامة علمی-پژوهشی انتظام اجتماعی، 1(2)، 37-60.
هلالی، فاطمه و خیاطی، فاطمه (1391)، «ارائة الگوی سنجش سطوح قانون‌پذیری دانشجویان دانشگاههای تهران با تأکید برمدل آجیل پارسونز»، پژوهشنامة نظم و امنیت انتظامی، 17، 109-136.
یوسفی، علی و اکبری، حسین (1395)، «وضعیت ارتکاب و دگرگونی الگوی جرم»، در مجموعة مقالات گزارش وضعیت اجتماعی کشور، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
Boessena, A., Hipp, J. R., Butts, C. T., Nagle, N. N., & Smith, E. J. (2016), "Social fabric and fear of crime: Considering spatial location and timeof day", Social Networks, 51(1), 60 72.
Buzan, B. (1991), People, states and fear, London: Harvester Weatshealf.
Clinard, M. (1968), Sociology of deviant behavior. New York: Holt, Rinehart and Winston inc.
Ferrer, R. (2009), "Breaking the law. When other do: A model of law enforcement with neighborhood externalities", European Economic Review, 54 (2), 163-180.
Glaeser, E. L., Laibson, D., Sacerdote, B. (2002), "An economic approach to social capital", The Economic Journal, 112 (483), 437-458.
Jacobs, G., & Cleverland, R. (1999), "Social development theory", Retrieved July 7, 2010 from http://www. icpd.org/development_theory/SocialDevTheory. html.
Kort, L., & Habecker, P. (2017), "Framing and cultivating the story of crime: The effects of media use, victimization, and social networks on attitudes about crime", Criminal Justice Review, 42(2), 127-146.
Lerner, D. (1958), The passing of traditional society: Modernizing the Middle East, New York: Free Press.
Merton, R. (1971), Social structure and anomie, New York: Macmillan Company.
Moore, M., & Recker, N. (2016), "Social capital, type of crime, and social control", Crime & Delinquency, 62(6), 728–747.
Putnam, R., Leonardi, R., & Nanetti, R. (2000), Making democracy work: Civic rraditions in modern Italy, Princeton, NJ: Princeton University Press.
Orru, M. (1987), Anomia: History and meanings, Allen and Unwin Raad.
Putnam, R., Leonardi, R., & Nanetti, R. (2000), Making democracy work: Civic rraditions in modern Italy, Princeton, NJ: Princeton University Press.
Sampson, R., & Groves, W. (1989), "Community structure and crime: Testing social-disorganization theory", American Journal of Sociology, 94(4), 774-802.
Takagi, D., Ikea, K., Kobayashi, T., Harihara, M., & Kawachi, I. (2015), "The impact of crime on social ties and civic participation", Journal of Community & Applied Social Psychology, 26(2), 164-178.
Tyler, T. R., & Faggan, J. (2008), "Legitimacy and cooperation: Why do people help the police fight crime in their communities?" Ohio State Journal of Criminal Law, 6, 231-275.
Tyler, T. R., & Darley, J. (2000), "Building a law- abiding society: Taking public views about morality and the legitimacy of legal authority into account when formulating substantive law", Hofstrat law Review, 28, 707-739.
Wilsem, J. (2004), "Criminal victimization in cross-national perspective: Analysis of rates of theft, violence and vandalism across 27 countries", European Journal of Criminology, 1(1), 89–109.
Xin-Quan, L. (2008), "On law-abiding and religion", Journal of Guangxi Youth Leaders College, 2(1), 84-95.
)