نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه شناسی فرهنگی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.

2 دانشیار و عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

3 دانشیار و عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.

4 استادیار و عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.

10.22034/jsi.2020.243998

چکیده

پژوهش حاضر نحوة برساخت روایتها از جنبش جنگل در بین بازماندگاِنِ افراد درگیر در این جنبش را بررسی م یکند. مبانی نظری، نظریات  «حال گراِیِ» هابسباوم، «کادرهای اجتماعیِ» هالبواکس و نظریات شاومن، لارسون و لیزاردو است. روش این پژوهش، روشِ «پژوهِشِ روایت» است. جمعیت مورد مطالعه ، شامل بازماندگاِنِ کسانی است که به نوعی در جنبش جنگل مشارکت داشتند. تعداد 62 نفر از افراد فوق به عنوان نمونه انتخاب و با آنان مصاحبه شد، متن مصاحبه ها با روش تحلیلِ محتوای مضمونی بررسی شد. یافته ها بیانگر «قومی شدن روایتها از جنبش جنگل» و غیریت سازی در جریان روایتگری از این واقعه در بین قومیت گیلک بود. گیلک ها روایتی واحد و قومیتی و در مقابل، تالش ها روایتی غیرقومیتی و متکثر از جنبش جنگل داشتند. تأثیرگذاری تحصیلات بر شکل گیرِیِ شکاف درو ننسلی در امر یادآورِیِ جنبش جنگل از دیگر یافته ها بود. افرادِ با تحصیلات بالا در بستری «ملی- بین المللی»با رویکردی «جامع و تاریخی»، و افرادِ با تحصیلات پایینتر در بستری «محلی – قومی»با رویکردی «مذهبی» این جنبش را به  خاطر می آوردند. روایتهای دستۀ نخست بر ماهیت روشنفکرانه و متجددانۀ جنبش و روایت دستۀ دوم بر ماهیت مذهبی آن تأکید داشت. همچنین افراد با تحصیلات پایین تر در چارچوب سیاست حافظۀ رسمی و افراد با تحصیلات بالاتر در قالب حافظۀ جمعیِ مقاومت، جنبش جنگل را به خاطر می آوردند. 

کلیدواژه‌ها

اباذری، یوسفعلی ­و امیری، نادر (1384)، «باز­خوانی رمان شوهر آهو خانم»، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دوره 1، شماره 4،  78-55.
احمدی، اسدالله (1387)، «تاریخ و خاطرۀ جمعی، پژوهشی در تاریخ و خاطرۀ جمعی در افغانستان»،
پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
امیری، نادر (1388)، «چشم‌اندازی به رمان تاریخ‌گرای فارسی»، مجلۀ جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، سال 1، شمارۀ 1، 60-39.
آدمیت، فریدون (1340)، فکر آزادی و مقدمه انقلابی مشروطه، تهران: سخن.
آلتوسر، لویی (1387)، ایدئولوژی و سازوبرگ­های ایدئولوژیک دولت، مترجم: روزبه صدرآرا، تهران: چشمه،  (تاریخ اصل اثر1970).
آوریده، سولماز؛ عباداللهی چنذانق، حمید؛ آقاجانی مرساء، حسین؛ و فربد، محمدصادق (1397)، «خاطرۀ میرزا؛ میرزا کوچک‌خانِ جنگلی در حافظۀ جمعی گیلانیان»، نشریه پژوهش‌های انسان شناسی ایران، دوره 8، شماره 2، 51-31.
توسلی، غلامعباس و ادهمی، جمال (1391)، «حافظه تاریخی، هویت قومی و جهانی شدن: پژوهش بین نسلی در شهر سنندج »، مسائل اجتماعی ایران، سال سوم، شماره 2، 37-7.
توکلی طرقی، محمد (1386)، «تجدد ایرانی: تاریخ‌نگاری جنبش تجددخواهی»، مصاحبه‌گر: امیر حسین تیموری، خردنامه همشهری، سال سوم، شمارۀ 21، 23-19.
جانعلیزاده چوب بستی، حیدر و فرزبد، محمد مهدی (1395)، «نشانه‌شناسی حافظۀ جمعی جنگ ایران و عراق (دفاع مقدس): بررسی موردی تصاویر هم‌رسانی‌شده در شبکه‌های اجتماعی مجازی»، فصلنامه تخصصی مردم و فرهنگ، دورۀ 1، شمارۀ 2، 45-25.
جانعلیزاده چوب بستی، حیدر؛ علیوردی­نیا، اکبر و فرزبد، محمد مهدی (1396)، «جامعه­شناسی حافظۀ جمعی: حوزۀ مطالعاتی پارادایمیک یا ناپارادایمیک؟»، فصلنامۀ راهبرد و فرهنگ، شمارۀ 40، 70-37.
جوادی یگانه، محمدرضا و قنبریان، فاطمه (1391)، «علل کمبود تبادل خاطرات جنگ ایران و عراق در محافل غیر رسمی شهر تهران»، جامعه پژوهی فرهنگی، سال 3، شماره 2، 53-27.
داوودی، علی‌اصغر (1391)، «نقش حافظۀ جمعی در بروز منازعات قومی»، مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، 13 دوره 13، شماره ) 1-2)،152-130.
ذکائی، محمدسعید (1390)، «مطالعات فرهنگی و مطالعات حافظه»، مجلة مطالعات اجتماعی ایران، دورة 5، شمارة  3، 96-72.
رسولی، محمد (1394)، «نگاهی به روابط برون‌گروهی دیاسپورای ارمنی با تکیه بر مفهوم حافظۀ جمعی: مطالعه‌ای انسان‌شناختی در ارامنۀ ایران»، فصلنامۀ علوم اجتماعی، دوره 25، شماره70، 368-313.
رسولی،­ محمد­و فاضلی، نعمت الله (1398)، «حافظه و دین در ایران؛ تحولات و چشم‌اندازها»، فصلنامه علوم اجتماعی، دوره 26، شماره 86 ، 77-41.
ریکور، پل (1374)، «تاریخ، خاطره، فراموشی»، مجلۀ گفتگو، 8، 60-47.
سیف اللهی، سیف الله؛ مروت؛ برزو وقیسوندی، آرمان (1393)، «شکل گیری هویت قومی و ملی و عوامل اجتماعی موثر بر آن در نزد ساکنان کرج»، فصلنامه تخصصی علوم اجتماعی شوشتر، سال 8، شماره 1 (پیاپی 24)،141-103.
صدیقی کسمایی، مینو و فرزبد، محمد مهدی (1398)، «بررسی بولی علل فراموشی جمعی در شهر: مطالعه موردی عمارت­های متروک شهر بابلسر»، جامعه شناسی نهادهای اجتماعی، دوره 6، شماره 14، 175-149.
عباداللهی چنذانق، حمید و یزدان عاشوری، فاطمه (1392)، « تاریخ معاصر ایران در حافظۀ جمعی ایرانیان: مطالعه‌ای بین قومی»، مطالعات جامعه‌شناختی، دوره 30، شماره 2، 45-82.
عباداللهی چنذانق، حمید و آوریده، سولماز (1394)، «خاطره اصلاحات ارضی، مطالعه موردی: شهرستان تالش در استان گیلان»، جامعه شناسی تاریخی، دوره 7، شماره 2، 58-27.
عباسی، زهرا؛ سامانیان؛ کورس و زاهدزاهدانی، سید سعید (1397)،« قابلیت شکل گیری و ثبت حافظه جمعی در روند پاکسازی نقاشی­های دیواری»، جامعه پژوهی فرهنگی، سال 9، شماره 4(پیاپی 30)، 125 -101.
فرزبد، محمدمهدی؛ رضایی؛ احمد و جانعلیزاده چوب بستی، حیدر (1397)، «حافظه جمعی و هویت ایرانی»، مطالعات ملی، سال 19، شماره 1، 20-4.
فرزبد، محمد مهدی و جانعلیزاده چوب بستی،حیدر (1397)، «حافظه جمعی نسل­ها از جنگ هشت ساله ایران و عراق»، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال 14، شماره 50، 57-35.
کاظمی، کاظم (1388)، «حافظۀ جمعی وقایع تاریخ معاصر ایران: بررسی تطبیقی دانشگاهیان دانشگاه شیراز و حوزویان حوزۀ علوم دینی شیراز»، رساله دکتری، دانشگاه شیراز.
کاظمی،کاظم و مصطفی پور، علی (1393)،«حافظه جمعی قوم کرد و رابطه آن با نگرش به نظام هویتی: مطالعه موردی شهر بوکان»، مجله جامعه شناسی ایران، دوره 14، شماره 2، 172-142.
کریمی، علی (1392)، «حافظه جمعی و فرایند هویت‌یابی: تاملاتی سیاست‌گذارانه» ، مطالعات ملی، دورۀ 14، شمارۀ 2، پیاپی (54)، 26-3. 
کولایی، الهه وخوانساری فرد، فهیمه (1398)، «روایت­های تاریخی و حافظه جمعی؛ خلق هویت با تشدید درگیری­های قومی در قفقاز جنوبی»، سیاست جهانی، دوره 8، شماره 3(پیاپی)29،  104-75.
نادری، احمد؛ اکبری گلزار، مهدی و فاضلی، زهرا (1398)، «حافظه جمعی و تاثیر آن بر شکل گیری هویت شهری،مورد مطالعه: محله وحدت اسلامی و شهرک غرب»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره 8، شماره 3(پیاپی31)، 556 -533.
نجم‌آبادی، افسانه (1381)، حکایت دختران قوچان، از یادرفته‌های انقلاب مشروطه، تهران: انتشارات روشنگران.
نورایی، مهرداد (1383)، «هویت و حافظه جمعی»، مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 207 و208، 42-45.
وبستر، لئونارد و مرتوا، پاتریسا (1395)، کاربرد پژوهش روایت به مثابه روش تحقیق کیفی، ترجمه احسان آقابابایی و داود زهرانی،  اصفهان: انتشارات جهاد دانشگاهی واحد اصفهان، 1395.
Armstrong, E. A., &Crige, S. M. (2006), »Movements and Memory: the Making of the Stonewall Myth«, American Sociological Review, 71(5), 724 -751.
Bourdieu, P. (1984), Distinction, Cambridge, MA: Polity Press.
Connelly, F. M., Clandinin, D. J. (1990) »Stories of experience and narrative inquiry«, Educational Researcher, 19(5):2-14.
Corkalo, D., Ajdukovic, D., Weinstein, H., Stover, E., D. & Biro, M. (2004), Neighbors again? Inter – Community   relations after ethnic violence, In E. Stover & H. Weinstein (Eds.), My neighbor, my enemy: Justice and community in the aftermath of mass atrocity (PP.143-161). Cambridge: Cambridge University Press.
Garagozov, R. (2016), »Painful Collective Memory: Measuring Collective Memory Affect the Karabakh Conflict«, peace and Conflict: Journal of  Peace Psychology, 22(1), 28-35.
Griffin, L. J & Hargis, P G. (2008), »Surveying Memory: The past in black and white«, The Southern Literary Journal, 40(2), 42-69.
Halbwachs, M. (1992), On Collective Memory, Chicago, The University of   Chicago Press.
Halbwachs, M. [1925] 1994, Les cadres sociaux de la memoire, Paris: Albin Michel [the social frameworks of memory. in: On collective memory, 37-189, and 1992].
 Hobsbawm, E., & Ranger, T.  (Eds.). (1983), The Invention of Tradition, Cambridge: Cambridge University Press.
Larson, J., & Lizardo, O. (2007), »Generations, Identities and the collective memory of Che Guevara«, Sociological Forum, 22(4), 425-451.
Meyer, J. W. (1977), »The Effects of Education as an Institution«, American Journal of Sociology, 83 (1), 55-77.
Misztal, B. (2010), »Collective memory in a global age: learning how and what to remember«, Current Sociology, 58(1), 22-44. 348544
Pequignot, B. (2012), »Collective memory and the production of the new«, International social science Journal, 62(203-204),79-87.
Saito, H. (2006), »Reiterated Commemoration: Hiroshima as National Trauma«, Sociological theory, 24(4), 353-376.
Schwartz, B., &Schuman, H. (2005),» History, Commemoration, and Belief: Abraham Lincoln in American Memory«, American Sociological Review, 70(2), 183-203.
Schwartz, B. (1991), »Social Change and Collective Memory: The Democratization of George Washington«, American Sociological Review, 56(2), 221-236.
Schuman, H., Schwartz, B., & Arcy, H.D.  (2005), »Elite Revisionists and Popular Beliefs: Christopher Columbus, Hero or Villain?«, The Public Opinion Quarterly, 69(1), 2-29.
Schuman, H., Akiyama, H., & Knauper, B. (1998), » Collective Memories of Germans and Japanese about the past Half-Century«, Memory, 6(4), 427-454.
Schuman, H., &, Scott, J. (1989), »Generation andCollective Memories«, American Sociological review, 54 (3).359-381.
Scott, J., & Zac, L. (1993), »Collective Memories in Britain and the United States«, Public Opinion Quarterly, 57(3), 315 -331.
Spillman, L. (1997), Nation and commemoration: Creating National Identities in The United States and Australia, Cambridge: Cambridge University Press.
 Tuncel, T. K. (2014), »A Review of the Social Memory Literature: Schools, Approaches and Debates«, Ulusrarasi Suclar ve Tarih, 1(15), 77-125.