نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 استاد، دانشگاه تهران،

2 دانشیار، دانشگاه تربیت مدرس

3 دانشیار دانشگاه تربیت مدرس

4 گروه رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران ، ایران

10.22034/jsi.2020.244320

چکیده

این پژوهش به چرایی اهمیت یافتن هویت ملی در دولت پهلوی، برجسته شدن عناصر باستانی هویت ایران و به حاشیه راندن عناصر اسلامی هویت ایرانی در دوره پهلوی اول با رویکردی تاریخی پرداخته است. نتایج نشان می­دهد که ادغام ایران در نظام جهانی و ضرورت دولت­سازی به شیوه مدرن و در نتیجه اهمیت یافتن هویت ملی در این شکل از دولت، موجب توجه کانونی به مقوله هویت ملی در این دوره شد. اما از آن­جا که نیروهای اجتماعی مهمی قدرت دولت را در این برهه تاریخی به  چالش می­کشیدند، سیاست­های هویتی دولت به گونه­ای سامان یافت تا در برساخت هویت ملی عناصری از هویت سراسری تاریخی ایرانی که نشانگر هویتی نیروهای اجتماعی یاد شده بود، کنارگذاشته و عناصری انتخاب شود که به نوعی در تضاد با نشانگان هویتی نیروهای یاد شده بود. از این رو، سیاست­های هویتی دولت در این دوره بیشتر از آن که منطق ایدئولوژیک داشته و ناشی از ایدئولوژی دولت باشد، در راستای منافع دولت و به ضرر نیروهای اجتماعی رقیب، خصوصاً روحانیت و سران ایلات و عشایر، تدوین شده است.
 
 

کلیدواژه‌ها

آبراهامیان یرواند (1377)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه کاظم فیروزمند و همکاران، تهران: نشر مرکز.
آزاد ارمکی تقی، «هویت­سازی و بحران هویت در ایران» در: هویت در ایران، به اهتمام علی اکبر علیخانی، پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.
آزاد ارمکی تقی، نصرتی­نژاد فرهاد، «تبیین جامعه­شناختی شکل­گیری دولت مطلقه مدرن در ایران»، مسائل اجتماعی، دوره اول، شماره 1، ص 7-35.
اتابکی، تورج (1385)، تجدد آمرانه- جامعه و دولت در عصر رضاخان، ترجمه: مهدی حقیقت خواه، تهران: ققنوس.
اسمیت، آنتونی دی (1383)، ناسیونالسم؛ نظریه، ایدئولوژی، تاریخ، ترجمه منصور انصاری، تهران: تمدن ایرانی   
 افشار، محمود (1306)، «مسألۀ ملیت و وحدت ملی ایران»، آینده، دوره 2، شماره‌ 8، ص 569-559.
افشار، محمود (1304)، آغازنامه، آینده، 1304، دوره اول، شماره1، ص 2-4.
احمدی، حمید (1384)، قومیت و قوم گرایی در ایران؛ افسانه یا واقعیت، تهران: نشر نی.
اسکاچ، پل تدا (1376)، دولت­ها و انقلاب­های اجتماعی، ترجمه سید محمد روئین تن، تهران: سروش 
بشیریه، حسین (1383)، «ایدئولوژی سیاسی و هویت اجتماعی در ایران»، فصلنامه ناقد، شماره 2، ص 13-29.
بشیریه، حسین (1380)، موانع توسعه سیاسی در ایران، تهران: گام نو.
بنائی، محسن (1381)، «جای پای اساطیر در کیستی ایرانیان» در: خود کاوی ملی در عصر جهانی شدن، بنایی و همکاران، قصیده سرا. 
پرتویی، اصغر (1379)، «نقش ملی گرایی و اسلام در ایجاد هویت مشترک ملت سازی در دوره پهلوی و جمهوری اسلامی ایران»، پایان نامه دکتری، دانشگاه امام صادق. 
پری، جان ا (1385)، «اصلاح زبان در ترکیه و ایران،» در تجدد آمرانه- جامعه و دولت در عصر رضاخان، گردآوری و تالیف: تورج اتابکی، ترجمه: مهدی حقیقت خواه، تهران: ققنوس.
چلبی، مسعود و همکاران (1380)، هویت­های قومی و رابطه آن با هویت ملی در ایران، تهران: دفتر امور اجتماعی وزارت کشور.  
حاضری، علی محمد (1377)، مدارس غیرانتفاعی و تحرک اجتماعی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد.
 حجتی، ابوالمجد (1377)، عبور از عهد پهلوی در گیر و دار دو فرهنگ، تهران: محسن.
دلفانی، محمود (1375)، فرهنگ ستیزی در دورة رضاشاه، اسناد منتشر نشدة سازمان پرورش افکار، 1320-1317 هجری شمسی،  تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
رجایی، فرهنگ (1385)، مشکله هویت ایرانیان امروز؛ ایفای نقش در عصر یک تمدن و چند فرهنگ، تهران: نشر نی.
رجب­زاده، احمد (1376)، جامعه شناسی توسعه؛ بررسی تطبیقی- تاریخی ایران و ژاپن، تهران: مرکز پژوهش­های بنیادی.
رستم کلایی، یاسمین، «قانون خانواده، کار و کشف حجاب»، در رضا شاه و شکل گیری ایران نوین، ویراسته کرونین استفانی، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران: انتشارات  جامی.
زهیری، علیرضا (1381)، انقلاب اسلامی و هویت ملی، نشر زلال کوثر.
شهابی، هوشنگ (1383)، «مقاله ممنوعیت حجاب و پیامدهای آن»، در:  رضا شاه و شکل گیری ایران نوین، ویراسته کرونین استفانی، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران: انتشارات جامی.
شهابی، هوشنگ (1385)، «مقررات لباس پوشیدن برای مردان و زنان در ترکیه و ایران»، در: تجدد آمرانه، ویراسته اتابکی، ترجمه مهدی حقیقت خواه، ققنوس.  
صدیق، عیسی (1338)، یادگار مهر، ج1،  تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.  
صفایی، ابراهیم (1355)، رضا شاه کبیر در آینه خاطرات، وزارت فرهنگ و هنر. 
علی اکبری، محمد (1384)، تبارشناسی هویت جدید ایرانی: عصر قاجار و پهلوی اول، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
فغفوری، محمد حسین (1381)، «تأثیر فرایند نوسازی کشور بر روحانیون در دوران رضاشاه»، مجله آفتاب، شماره 16، ص18-32.
فوران، جان (1385)، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران، از صفویه تا سال­های پس از انقلاب اسلامی، ترجمه؛ احمد تدین، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.  
کاتم، ریچارد (1371)، ناسیونالیسم در ایران، ترجمه احمد تدین، تهران: امیر کبیر.  
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1385)، «جامعه و دولت در عصر رضاشاه،» در تجدد آمرانه- جامعه و دولت در عصر رضاخان، گردآوری و تالیف: تورج اتابکی، ترجمه: مهدی حقیقت خواه، تهران:  ققنوس.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1379)، دولت و جامعه در ایران از انقراض قاجاریه تا استقرار پهلوی، تهران: مرکز.  
کاستلز، مانوئل (1380)، عصر اطلاعات، اقتصاد،‌ جامعه و فرهنگ، جلد دوم، قدرت هویت،‌ ترجمه حسن چاوشیان، تهران: طرح‌نو 
کدی، نیکی آر (1385)، ایران دوران قاجار و برآمدن رضاخان (1304-1175)، ترجمه مهدی حقیقت خواه، نشر  ققنوس.
کچوئیان، حسین (1384)، تطورات گفتما­ن­های هویتی ایران؛ ایرانی در کشاکش با تجدد  ما بعد تجدد، تهران: نشر نی.
قمری، داریوش (1383)، «بررسی تاثیر ساختار دولت مدرن بر یکپارچگی ملی در ایران»، پایان­نامه دکتری، رشته علوم سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس.  
لوح حق (1388)، م.ق.م.ش.ا، مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی.
گیدنز، آنتونی، (1374)، جامعه­شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
ماتی، رودی، (1383)، «آموزش و پرورش در دوره رضا شاه»، در: رضا شاه و شکل گیری ایران نوین، ویراسته استفانی کرونین، ترجمه مرتضی ثاقب فر، انتشارات، تهران: جامی.
مایکل، زیرنسکی (1383)، «مقاله الغای قرارداد کاپیتولاسیون توسط رضا شاه»، رضا شاه و شکل گیری ایران نوین، ویراسته کرونین استفانی ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران: انتشارات جامی.
مجله کاوه (1290)، « اصلاحات اساسی و اصلاحات فوری»، شمارۀ اول، سال دوم، دورۀ جدید، ص1-6.
نفیسی حسن (1303)، «نسوان نوازی»، نامۀ‌ فرنگستان، سال اول، شمارۀ 10-9 ، ص 22-29.
نفیسی، سعید (1345)، تاریخ معاصر ایران از کودتای سوم اسفند ماه 1299 تا بیست و چهارم شهریور ماه 1320 (تاریخ شهریاری شاهنشاه رضا شاه پهلوی) تهران: فروغی. 
نفیسی، سعید (1299)، تاریخ معاصر ایران از کودتای سوم اسفند ماه 1299 تا بیست و چهارم شهریور ماه 1320(تاریخ شهریاری شاهنشاه رضا شاه پهلوی)، تهران: فروغی.
نفیسی، سعید (1313)، «از این پس همه باید کشور ما را به نام ایران بشناسند»، روزنامۀ اطلاعات، دهم دی­ماه. 
نصرتی‌نژاد، فرهاد (1387)، "تبیین جامعه شناختی هویت سازی در دوره پهلوی اول"، رساله دکتری، دانشگاه تربیت مدرس.
هابزبام، اریک (1382)، ملت و ملت گرایی پس از 1780، ترجمه جمشید احمدپور، تهران: نیکا. 
Ahmett Kura (2002), “Between the stste and cultural zones: Nation building in turmenistan”, Central Asian survey, 21,1.
Akhavi Shahrough (1980), Religion & Politic in Contemprary Iran, State University of New York Press.
Bendict Anderson (1998), Immagined communities, Verso, London, New York
Bloom william (1990), Personal identity, National identity and international Relation, Cambridge university Press.
Dandeker Chris (1990). Surveillance, Power and Modernity: Bureaucracy and Discipline from 1700 to the Present Day, Cambridge: Polity Press
Deutsch Carl (1953), Nationalism and Social Communication, The massachussets institute of technology.
Donald N. wilber (1975), Riza Shah Pahlavi: The Resurrection and Reconstraction of Iran, Exposition Press, Hicksville, New york.
Eisenstadt S. N (1963), The Political Systems of Empires: The Rise and Fall of the Historical Bureaucratic Societies, New York, Free press.
Elias Norbert (1982), State formation and civilization: The civilizing process, vol.2, oxford: Blackwel, cited in Heather Rae (2002), State identities and The Homogenisation of people, Cambridge, university press.
Etherington John (2003), "Nationalism, National Identity and Territory", The Case of Catalonia, Ph. d Thesis, Political Dcience Department, Aut noma University, Juny.
Gellne Ernest (1964), Thought and change, London, weidenfeld and Nicolson.
Giddens Anthony (1987), The Nation- State and violence, Camberidge.
Hechter Michael (2000), Containing Nationalism, Oxford University Press Inc., New York.
Keshavarzian, Arang (2003), Turban or hat, Seminarian or Soldier:  State Building and Clery Building in Reza shah’Iran, ebsco publisher
Morris.christopher W (1998), An Essay On the Modern state, Cambridge university press.
Pierson Christopher (1995), The modern state, London And New York, Rutledge
Sadiq, Issa, Modern Pessia and Higher EducationSystem, New York, 1931.
Smith Anthony D (2000), Nationalism and Modernism, a Critical Survey of Recent Theories of Nations and Nationalism, London and New york, Routledge.
Staab Anoreas (1998), National identity in Eastern Germany, Praeger
Waxman Dov (2002), "Defending the Nation, Defining the Nation, foreign policy and The politics of National Identity in Israel", dissertation, phd, john Hopkins university.
Woolf Stuart, Nationalism in Europe 1815 To the Present, Routledge ,1996
Parekh Bhikhu (2002), “Reconstituting the Modern State,” in James Anderson (ed.), Transnational Democracy: Political Spaces and Border Crossings. London: Routledge.
Shmuel Eisenstadt (1963), The Political System of Empires, New York, The Free Press of Glencoe.
 Vaziri Mostafa (1993), Iran as Imagimed Nation, Paragon house, New York.
Zia-Ebrahimi Reza (2016), The emergence of Iranian nationalism: Race and the politics of dislocation, Columbia University Press