نوع مقاله : علمی
نویسنده
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
10.22034/jsi.2020.244321
چکیده
فراوان شدن گروه‌های نوپدید دینی و معنوی یکی از جلوه‌های عمومی تحولات دینی در دنیای معاصر است. اندیشمندان اجتماعی از نیمۀ دوم سدۀ بیستم، تا کنون راه‌های مختلفی را برای مطالعۀ این تحولات پیموده‌اند. بررسی چرایی و چگونگی شکل‌گرفتن این گروه‌ها و پیوستن جوانان به این گروه‌ها از مهم‌ترین عرصه‌های پژوهش در این موضوع بوده است که در این جا تحت عنوان تغییرآیین مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. روشِ مورداستفاده، تحلیل و استنتاج منطقی از پژوهش‌ها و یافته‌های مربوط به قلمرو جامعهشناسی دین و حوزههای مرتبط است. هر چند، هنوز یک مدل یا نظریۀ مورد قبول عموم که به طور کامل ساز و کار تغییرآیینِ جوانان و پیوستن ایشان به جنبشهای دینی جدید را توضیح دهد وجود ندارد، مدل‌ها و گونه‌های تغییرآیین که در این جا مطرح می‌شوند می‌توانند خطوط اصلی و گرایش‌های اکثری را در مورد واقعیت فرایند تغییرآیین ترسیم کرده، پیش‌بینی و برنامه‌ریزی فرهنگی را مستند نمایند.
کلیدواژه‌ها
جابریان، نفیسه، علی ربیعی، حسن محدثی گیلوائی و محمدجواد زاهدی مازندرانی (1396)، «نگاهی جامعه‌شناختی به گسترش معنویت‌گرایی نوپدید در شهر تبریز»؛ فصلنامهتحقیقاتفرهنگیایران، ش(2)10، ص 119-150.
رمضانی، صدیقه و ابوتراب طالبی (پاییز 1396)، «عوامل و زمینه‌های گرایش به معنویت‌گرایی جدید در میان شهروندان تهرانی»؛ فصلنامهراهبرداجتماعیفرهنگی، ش24، ص 189-234.
سعیدی، محمدمسعود (1396ش)، عرفان در گرو حلقهها؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
سعیدی، محمدمسعود (1397ش)، پژوهشی در عرفان حلقه و انرژی درمانی؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
شاه حسینی، سمیه (پاییز و زمستان 1393)، «شست‌وشوی مغزی، کنترل ذهنی و جنبشهای نوپدید دینی»؛ مطالعاتمعنوی، ش13و14، ص 37-54.
کاظم‌زاده، پروین (پاییز 1388)؛ «بررسی عرفان‌های نوظهور»، فصلنامۀ پژوهشی پژوهش‌نامۀ اخلاق، ش5، ص 177-214.
کرمی‌پور، الله‌کرم (بهار و تابستان 1389)، «تحلیل جامعه‌شناختی تغییر کیش»؛ دوفصلنامۀ اسلام و علوم اجتماعی، ش3، ص 85-114.
کیانی، محمدحسین (زمستان 1391)، «علت‌شناسی جنبشهای نوپدید دینی»؛ مطالعات معنوی، ش6، ص 61-88.
هزارجریبی، جعفر و حسن فراهانی (پاییز 1394)، «بررسی عوامل اجتماعی و سیاسی مؤثر بر گرایش به جنبشهای نوپدید دینی»؛ توسعۀ اجتماعی، ش1، ص 7-34.
یکتا، مهدیه، حسین رهنمایی و سیدرضا نقیب‌السادات (بهار 1397)، «شناسایی تکنیک‌های تبلیغی عرفان واره‌های نوظهور»؛ فصلنامه علوم خبری، ش25، ص 69-101.
Bainbridge, W. S. (1978), Satan’s Power, Berkeley: University of California Press.
Bainbridge, W. S., & Stark, R. (2003), Cult Formation: Three Compatible Models. In L. L. Dawson (ed), Cults and New Religious Movements (pp. 59-70). Oxford: Blackwell.
Balch, R. W., & Taylor, D. (1980), Seekers and Saucers: The Role of the Cultic Milieu in Joining a UFO Cult, American Behavioral Scientist, 20(6), 839-860.
Barre, W. L. (1971), Materials for a History of Studies of Crisis Cults: A Bibliographic Essay, Current Anthropology, 12, 3-27.
Carden, M. L. (1969), Oneide: Utopian Community to Modern Corporation, Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press.
Christensen, C. W. (1963), Religious conversion. Archives of General Psychiatry, 9, 207-216.
Clark, W. R. (1992), The Baby Boomers’ Search for God, American Demographics, 14, 50-56.
Clarke, P. B. (2006), New Religions in Global Perspective, London and New York: Routledge.
Cooper, P. (1971), The Scandal of Scientology New York: Tower.
Dawson, L. L. (1999), Cult Conversions: Controversy and Clarification. In C. Lamb, & M. D. Bryant, Religious Conversion: Contemporary Practices and Controversies (pp. 287-314), London: Cassell.
Dawson, L. L. (2003), Who Joins New Religious Movements and Why? In L. L. Dawson (ed), Cults and New Religious Movements (pp. 116-130), Oxford: Blackwell.
Dohrman, H. T. (1958), California Cult, Boston, MA: Beacon Press.
Downton, J. (1980), An Evolutionary Theory of Spiritual Conversion and Commitment: The Case of the Divine Light Mission, Journal for the Scientific Study of Religion, 19, 392-393.
Eggleton, M. (1999), Belonging to a Cult or New Religious Movement: Act of Free Will or Form of Mind Control? In C. Lamb, & M. D. Bryant (eds), Refigious Conversion: Contemporary Practices and Controversies (pp. 263-277), London: Cassell.
Galanter, M. (1982), Charismatic Religious Sects and Psychiatry: An Overview, American Journal of Psychiatry, 139(12), 1539–1548.
Hunter, E. (1998), Adolescent Attraction to Cults, Journal of Adolescence, 33, 709–714.
Kox, W., Meeus, W., & Hart, H. (1991) Religious Conversion of Adolescents: Testing the Lofland and Stark Model of Religious Conversion. Sociological Analysis, 52(3), 227–240.
Levine, S. V. (1984), Radical Departures: Desperate Detours to Growing Up, London: HBJ.
Lofalnd, J., & Skonovd, N. (1981), Conversion Motifs, Journal for the Scientific Study of Religion, 20, 373-385.
Lofland, J., & Stark, R. (1965), Becoming a World-Saver: A Theory of Conversion of a Deviant Perspective, American Sociological Review, 30(6), 862-874.
Long, J., & Hadden, J. K. (1983), Religious Conversion and the Concept of Socialization: Integrating the Brainwashing and Drift Models, Journal for the Scientific Study of Refigion, 22, 1-14.
Orrmont, A. (1961), Love Cults and Faith Healers, New York: Ballantine.
Paloutzian, R. F., Richardson, J. T., & Rambo, L. R. (1999), Religious Conversion and Personality Change. Journal of Personality, 67(6), 1047-,
Rambo, L. R. (1989), Conversion: Towards a Holistic Model of Religious Change, Pastoral Psychology, 38, 47-63.
Rambo, L. R. (1993), Understanding Religious Conversion, New Haven, CT: Yale University Press.
Rambo, L. R. (1999), Converting: Stages of Religious Change, In C. Lamb, & M. D. Bryant (eds), Religious Conversion: Contemporary Practices and Controversies (pp. 23-34). London: Cassell.
Richardson, J. T. (2017), A Critique of ‘Brainwashing’ Claims about New Religious Movements. In L. L. Dawson (ed.), Cults in Context: Readings in the Study of New Religious Movements (pp. 217-227), New York: Routledge.
Saliba, J. A. (1990), Social Science and the Cults: An Annotated Bibliography. New York: Garland.
Saliba, J. A. (2003), Understanding new religious movements, Oxford: AltaMira Press.
Saliba, J. A. (2019), Psychiatry and the cults: an annotated bibliography, Oxon: Routledge.
Singer, M. (1979),Coming out of the Cults, Psychology Today, 12(Jan.), 72–82.
Snow, D. A., Zurcher, L. A., & Ekland-Olson, J. a. (1980), Social Networks and Social Movements: A Microstructural Approach to Differential Recruitment, American Sociological Review, 45(5), 787–801.
Snow, D., & Phillips, C. (1980), The Lofland–Stark Conversion Model: A Critical Reassessment, Social Problems, 27(4), 430–447.
Spilka, B., Hood, R. W., & Gorsuch, R. L. (1985), The psychology of religion: an empirical approach. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall.
Stark, R., & Bainbridge, W. S. (1979), Of churches, sects, and cults: preliminary concepts for a theory of religious movements, Journal for the Scientific Study of Religion, 18, 117-131.
Stark, R., & Bainbridge, W. S. (1985), The Future of Religion, Secularization, Revival and Cult Formation, Berkeley: University of California Press.
Ullman, C. (1989), The Reformed Self: The Psychology of Religious Experience. New York: Plenum Press.
Wilson, B. R. (1982), The New Religions: Some Preliminary Considerations. In E. Barker (ed.), New Religious Movements: A Perspective for Understanding Society (pp. 16–32). New York: Edwin Mellen Press.
Zablocki, B. D. (1999), Hyper Compliance in Charismatic Groups. In T. S. Smith (ed), Mind, Brain, and Society: Toward a Neurosociology of Emotion (pp. 287-310). Stanford, CT: JAI Press.
)