نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه شناسی- مسائل اجتماعی از دانشگاه الزهرا (س)

2 دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه الزهرا (س)

3 عضو هیئت علمی دانشگاه علم و فرهنگ

4 دکترای علوم سیاسی از دانشگاه تربیت مدرس

10.22034/jsi.2020.244323

چکیده

"برساخت زن اروتیک" در تاریخ ایران نقطه­ای کانونی در نگارش تاریخ سکسوالیته است. این پژوهش در راستای پاسخ­گویی به این سؤال تدوین شده است که در کدامین برهۀ تاریخی زن دارای هستی اروتیک شد؟ پژوهش حاضر با روش دیرینه­شناسی انجام گرفته و در این راستا از نگاره­های اروتیک دورۀ صفویه و اسناد مکتوب موجود استفاده شده است. در دورۀ شاه عباس گذاری از برهنه­های ادبی به برهنه­های اروتیک در نقاشی­ها صورت گرفت و تصاویر زنان با فردیت­یافتگی بیشتری در اندام­ها در عرصۀ تصویر حضور یافتند. در اواخر صفویه تصاویر عریان زنان پیوسته دارای نشانگانی فرنگی می­­شود. اما مسئله نه بر سر دوگانۀ زن غربی و زن ایرانی بلکه در رابطه با جدالی است که در این دوره بین مسیحیت، تصوف و اسلام شروع به
شکل­گیری می­کند و رساله­های متعددی حول آن نگاشته می­­شود؛ بنابراین برهنگی به زن مسیحی فرنگی منتسب می­شود. با حضور فیگور زن در نقاشی­های تک­برگی و دیوارنگاره­ها کم­کم تعریف جدیدی از زنانگی در خیال انسان ایرانی شروع به شکل­گیری می­کند و نوعی تغییر جغرافیایی در امیال مرد ایرانی صورت می­گیرد، زن مسیحی فرنگی ابژۀ میل مرد ایرانی می­شود که پس­لرزه­های آن را به صورت شدیدتر در دورۀ قاجار شاهد هستیم­.
 
 

کلیدواژه‌ها

ابن‌جوزی، عبدالرحمن‌بن‌علی (1368)، تلبیس ابلیس، ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
پاکباز، رویین (1396)، نقاشی ایرانی از دیرباز تا امروز، تهران: انتشارات زرین و سیمین.
توکلی طرقی، محمد (1395)، تجدد بومی و بازاندیشی تاریخ، تهران: پردیس دانش.
جدیدالاسلام، علی قلی، رساله در رد جماعت صوفیان، مندرج در صفویه در عرصۀ دین، فرهنگ و سیاست، ج دوم، قم: پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه.
جعفریان، رسول (1379-الفصفویه در عرصۀ دین، فرهنگ و سیاست، ج اول، قم: پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه.
 جعفریان، رسول (1379- ب)، صفویه در عرصۀ دین، فرهنگ و سیاست، ج دوم، قم: پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه.
جعفریان، رسول (1379 -ج)، صفویه در عرصۀ دین، فرهنگ و سیاست، ج سوم، قم: پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه.
حیدری، آرش (1395)، "تبارشناسی استبداد ایرانی از منظر تاریخ فرهنگی (از ابتدای عصر ناصری تا برآمدن رضاشاه)"، پایان­نامه دکتری، دانشگاه علامه طباطبایی.
حیدری، آرش، نصیری، هدایت (1394)، مسئلۀ آلتوسر، تهران: انتشارات تیسا.
روحی، زهره (1397)، اصفهان عصر صفوی سبک زندگی و ساختار قدرت خوانشی دیگر از شرایط اجتماعی- سیاسی دورۀ صفوی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
روحی، زهره (1398)، تن­بارگی در عصر صفوی، تهران: نشر انسان­شناسی.
سیوری، راجر (1396)، ایران عصر صفوی، ترجمۀ کامبیز عزیزی، تهران: انتشارات مرکز.
سراج‌زاده، سیدحسن و همکاران (1391)، گفتمان جامعه پاک: شالوده‌شکنی سیاست نمایش بدن زنانه در دوره‌ی پهلوی، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال هشتم، شماره 26، صص 50-27.
طاهر، حکیمه (1398)، جنسیت و قدرت در دیوارنگاره­های صفوی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
فوکو، میشل (1393)، نظم اشیاء؛ دیرینه­شناسی علوم انسانی، ترجمۀ یحیی امامی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
قمی، محمدطاهر (1369)، تحفةالاخیار: بحثی در پیرامون آراء و عقاید صوفیه، با مقدمه و تصحیح داوود الهامی، قم: مدرسۀ امام امیرالمؤمنین و مطبوعاتی هدف.
محبی و همکاران (1396)، نقش زن در نگاره­های دورۀ صفوی با تأکید بر آثار رضا عباسی، پژوهش­نامۀ زنان، ویژه­نامۀ ادب و هنر.
مشایخی، عادل (1395)، تبارشناسی خاکستری است؛ تأملاتی دربارۀ روش فوکو، تهران: انتشارات ناهید.
  نجم­آبادی، افسانه (1396)، زنان سیبیلو و مردان بی ریش؛ نگرانی­های جنسیتی در مدرنیتۀ ایرانی، ترجمۀ آتنا کامل و ایمان واقفی، چاپ یکم، انتشارات تیسا.
نجفی ، ملا احمدبن محمد (1390)، حدیقةالشیعه، تصحیح کریم فیضی، قم: دلشاد.
یاسینی، سید راضیه (1393)، بررسی تطبیقی زن در ادب فارسی و نگاره­های ایرانی، پژوهش­نامۀ زنان، سال پنجم، شماره دوم.
واقفی، ایمان (1396)، سایت فضا و دیالکتیک، آرشیو شماره 6.
 
Afary. J (2009), Sexual Politics in Modern Iran, Cambridge University Press.
Babaie, susan (2009),Visual vestiges of travel:persian windows on European weakness, journal of early Modern History ,13(2-3):105-136.
Eko,Lyombe (2015), The regulation of sex-themed visual imagery: from clay tablets to tablet computers , Palgrave Macmillan.
Langer,A. (2013), European Influences on Seventeenth-Century Persian Painting Of handsome Europeans, naked ladies, and Parisian timepieces, Zurich: Scheidegger & Spies.