نوع مقاله : علمی
نویسنده
گروه جامعه شناسی دانشگاه رازی
/10.22034/jsi.2022.523327.1412
چکیده
این مقاله به بررسی شرایط ظهور و زوال بازار کرمانشاه و نقش آن در ایالت کرمانشاهان در سدۀ 13 خورشیدی می‌پردازد. رویکرد نظری 400مقاله مبتنی بر آراء «کارل پولانی» است. روش پژوهش تاریخی و فنون گردآوری داده بررسی اسناد و مشاهدۀ کالبدِ بازار است. داده‌ها نشان می‌دهند که الف) بازار کرمانشاه همزمان با ارادۀ کشورهای اروپایی بر تجارت در سدۀ 19 میلادی، کم‌رونق شدن مسیرهای ترابوزان-تبریز و قفقاز-پوتی-تبریز به دلیل بیماری کرم ابریشم، حفر کانال سوئز و استفاده از کشتی‌هایِ بخار در دجله و فرات، موقعیت استراتژیکی در شبکه مبادلات بازرگانی پیدا کرد که به مدت 100 سال پایدار ماند. ب) بازار از بیرون و با اراده نظام بین‌الملل تحمیل شد و در مناسبات اقتصادی و اجتماعی منطقه «حک» نشد، همچنین نتوانست زمین، کار و پول را وارد مبادله کند. بدین روی، «بازارِ باراندازی» بود که بیرون از شیوۀ تولید قرار داشت و نقش آن محدود به شهر کرمانشاه بود. ریخت‌شناسیِ شهر را تغییر داد و خیل عظیمی از بازرگانان را به شهر کرمانشاه کشاند. ج) با شروع جنگ جهانی اول بازار از رونق افتاد. «قانون تفتیش اسعار» در سال 1306 ارز ناچیزی را به آن اختصاص داد به طوری که از رمق افتاد و احداث راه‌آهن سراسری ضربه نهایی را بدان وارد ساخت.
کلیدواژه‌ها
اباذری، یوسفعلی؛ قلی‌پور، سیاوش (1391)، «فضای اجتماعی شهر کرمانشاه در عهد قاجار»، پژوهشهای انسانشناسی ایران، دوره 2، شماره 1، صص 37-9.
احتشام السلطنه، میرزا محمودخان (1367)، خاطرات احتشام السلطنه: به کوشش محمدمهدی موسوی، تهران: زُوار.
اشرف، احمد (1353)، «ویژگی‌های تاریخ شهرنشینی در ایرانِ دوره اسلامی»، نامه علوم اجتماعی، دوره 1، شماره 4.
اشرف، احمد (1359)، موانع تاریخی رشد سرمایهداری در ایران: دورۀ قاجاریه، تهران: زمینه.
اوبن، اوژن (1362)، ایران امروز 1907- 1906: ایران و بین النهرین، ترجمه، علی اصغر سعیدی، تهران: زوار.
اولیویه، جی (1371)، سفرنامه اولیویه: تاریخ اقتصادی اجتماعی ایران در دوران آغازین عصر قاجار، ترجمۀ محمد طاهر میرزا، تهران: انتشارات اطلاعات.
بایندر، هِنری (1370)، سفرنامه هِنری بایندر، ترجمه، کرامت اله افسر، تهران: فرهنگسرا.
بلوشر، ویپرت (1363)، سفرنامه بلوشر، ترجمه، کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
پاشازاده، غلامعلی (1391)، «راه‌آهن و ترقی از نگاه اندیشمندان عصر ناصرالدین‌شاه»، پژوهشهای تاریخی، دوره 4، شماره 4، صص 70-57.
پولانی، کارل (1391)، دگرگونی بزرگ: خاستگاه‌های اقتصادی و سیاسی روزگار ما، ترجمۀ محمد مالجو، تهران: شیرازه.
جکسن، ابراهام (1352)، سفرنامه جکسن: ایران در گذشته، ترجمه، فریدون بهدره‌ای، تهران: خوارزمی.
چریکف، کلنل (1358)، سیاحت نامه مسیو چریکف، ترجمه آبکار مسیحی، به کوشش علی اصغر عمرانی، تهران: جیبی.
دوروششوار، ژولین (1378)، خاطرات سفر در ایران، ترجمه، مهرات توکلی، تهران: نی.
رابینو، یاسنت (1343)، گزارشی از بازرگان و جامعۀ شهر و ایالت کرمانشاه، ترجمه، فریبرز همزه ای، کرمانشاه: دانشگاه رازی.
رایت، دنیس (1381)، انگلیسها در میان ایرانیان، ترجمه خسرو پورخسرو)،شیراز: هفت اورنگ.
رائین، اسماعیل (1362)، حقوق بگیران انگلیس در ایران، تهران: جاویدان.
رحمانیان، داریوش (1391)، «مساله راه‌آهن ایران در عصر قاجار»، پژوهشهای تاریخی ایران و اسلام، شماره 11، صص 104-91.
رحمانیان، داریوش و کرمی، شایان (1397)، «مطالعه تاریخی پیامدهای تجاری شدن کشاورزی در غرب ایران (مطالعه موردی کرمانشاه و لرستان)»، تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام، سال 10، شماره 20، صص 70-47.
رستم‌نژاد نشلی، علی؛ منتظرالقائم، اصغر و فیاض انوش، ابوالحین (1395)، «بررسی سیاست‌ها و چالش‌های اقتصادی ایران در بحران اقتصادی 1929: مطالعه اسنادی»، تحقیقات تاریخی، شماره 26، دفتر 3، صص 35-6.
سمیعی، کیوان (1363)، زندگانی سردار کابل، تهران: زُوار.
سنجابی، علی‌اکبر (1393)، ایل سنجابی و مجاهدت‌های ملی ایران: خاطرات علی‌اکبرخان سنجابی، سردار مقتدر، تهران: شیرازه.
سوجا، ادوارد (1391)، پساکلانشهر، ترجمۀ نرگس خالصی مقدم، تهران: علمی فرهنگی.
سیف، احمد (1373)، قرن گم‌شده: اقتصاد و جامعه ایران در قرن نوزدهم، تهران: نی.
شجاعی دیوکلانی، سیدحسن (1396)، «سازماندهی اقتصادی تجاری ایران در عصر پهلوی اول 1303 تا 1309»، تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام، سال 8، شماره 14، صص 122-91.
صنیع‌الدوله، مرتضی‌قلی‌خان (1363)، راه نجات، به کوشش هما رضوانی، تهران: تاریخ ایران.
عباداللهی چنذانق، حمید (1398)، «اقتصاد سیاسی شهر در ایران پیشاسرمایه‌داری: مطالعه موردی عصر صفویه»، مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره 11، شمارۀ 3، 174-146.
عجم‌اغلو، دارون و رابینسون، جیمز (1395)، چرا کشورها شکست می‌خورند، مترجمان، پویا جبل‌عاملی و محمدرضا فرهادی‌پور، تهران: دنیای اقتصاد.
عیسوی، چارلز (1362)، تاریخ اقتصادی ایران: عصر قاجاریه، ترجمه یعقوب آژند، تهران: گستره.
غلامی، شهرام؛ رحامانیان، داریوش؛ ظریفیان، غلامرضا و فصیحی، سیمین (1390)، «قانون انحصار تجارت خارجی ایران 1309: زمینه‌ها، اهداف و پیامدها»، تاریخ اسلام و ایران، سال 21، شماره 11، صص 55-25.
فلاندن، اوژن (1356)، سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، ترجمه، حسین نورصادقی، تهران: اشرفی.
فوران، جان (1392)، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمۀ احمد تدین، تهران: رسا.
کشاورز، اردشیر (1382)، زندگان عرصۀ عشق، مجموعه استاد وقفی اداره کل اوقاف و امور خیریه استان کرمانشاهان، کرمانشاه: طاق‌بستان. ج1 و2.
گروته، هوگو (1369)، سفرنامه گروته، ترجمه مجید جلیلوند، تهران: مرکز.
لیتن، ویلهلم (1367)، ایران از نفوذ مسالمت‌آمیز تا تحت‌الحمایگی (1919-1860م)، ترجمۀ مریم امیراحمدی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مارشال، کاترین – راسمن، کرچمن (1381)، روشهای تحقیق کیفی، ترجمه علی پارسائیان، سید محمد اعرابی، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی.
متینی، جلال (1378)، «دکتر محمد مصدق، راه‌آهن سراسری و سلطان احمد شاه»، ایرانشناسی، سال 11، شماره 1، صص 35-1.
مهریار، محمد (1378)، اسناد تصویری شهرهای ایرانی دوره قاجار، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
هابزباوم، اریک. جی (1374)، عصر سرمایه 1875-1848، ترجمه علی‌اکبر مهدیان، تهران: ما.
هاشمی، سیده میترا (1392)، «تاریخ ساخت بازار کرمانشاه: با نگاهی به حامیان و بانیان بناهای آن»، صفه، دوره 23، شماره 4، صص 114-99.
همدانی، فریدالملک (1354)، خاطرات از سال 1291 تا 1334 هجری قمری، گردآورنده مسعود فرید قراگوزلو، تهران: زوار.
Amanat, Abbas (1983), Cities &Trade: Consul Abbott on the Economy and Society of Persia 1847-1866, London: Ithaca press.
Buckingham, J. S (1803), Travels in Assyria, Media and Persia, Weatmead.
Clark, J and Clarke , B (1969), Kermanshah: A provincial city in Iran, Durham University.
Curzon, G. N (1892), Persia and the Persian Question, vol 2, London.
Floor, Willem (2018), Kermanshah: City and Province 1800-1945, Washington dc, Mage Publication.
Keppel. G (1827), Personal Narrative of Journey from India to England, London: Henry Colburn.
Ker porter, R (1817), Travel in Georgia, Persia, Armenia, Ancient Babylonia, London.
Kuss, Walter (1911), Handelsratgeber fur Persian, Berlin.
Lingman, E, R (1928), Report on Finance and Commerce of Persia 1925-1927, London: HMSO.
Moghadam, G. R (1956), Iran Foreign Trade Policy and Economic Development in the Inter War period, ph. D thesis, Stanford university. p: 116.
Simmonds, S (1935), Economic conditions in Iran (Persia), London: HMSO.
سندهای آرشیو ملی
(12482/240؛ 44664/310؛ 6222/310)
سندهای دیپلماتیک و گزارهای کنسولی دولت بریتانیا
DCR 2260 (Isfahan, 1876-99).
DCR 113 (Report on Trade and Industries on Persia by Mr Herbert, 1887)
)