نوع مقاله : پژوهشی
نویسنده
دانش اموخته پست دکترای دانشگاه تهران
10.22034/jsi.2022.553862.1578
چکیده
فضای مجازی اکنون جزئی از زندگی روزمره بیش از 67 میلیون نفر کاربر ایرانی شده است، این مطالعه بر آن است که فهم بهتری از تاثیر فناوریهای وب2 بر جامعه و کنش کاربران ایرانی در فضای مجازی بدست بیاورد. به لحاظ روشی، این تحقیق از نوع تحلیل ثانویه است، و نمونه مورد مطالعه 732 مقاله منتشرشده علوم اجتماعی در بازه زمانی 1381 تا 1400 است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که فناوریهای وب2 هویت دینی و ملی، و ارزشهای خانوادگی کاربران ایرانی را تضعیف می‌کنند. همچنین این فناوری ها روابط اجتماعی، سرمایه اجتماعی و مشارکت سیاسی کاربران ایرانی را افزایش می‌دهند. از طرف دیگر «مسائل و پدیده‌های نوظهور اجتماعی» مانند اعتیاد اینترنتی، جرائم اینترنتی، سوگواری مجازی، زیارت مجازی و ...در فضای مجازی پدید آمده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
استراوس، انسلم؛ کربین، جولیت (1390)، مبانی پژوهش کیفی، ابراهیم افشار، چاپ اول، نشرنی.
اسدی، عباس؛ ضیایی نجف آبادی، مریم (1394)، «حق آموزش سواد رسانهای»، علوم خبری، سال چهارم، شماره 15: 116- 89.
اسماعیلی طبا، سیدمرتضی؛ سلطانی فر، محمد؛ فرهنگی علی اکبر (1400)، «کاربست سواد رسانهای دینی در مواجهه با آسیبهای فضای مجازی به عنوان یک مسئله مستحدثه»، پژوهش‌های فقهی، دروه هفدهم شماره1: 46-29.
اصغری، صالح؛ کوثری، اصغر (1392)، «ارزیابی وبلاگهای دینی روحانیان در ایران: مدل هرم سه سطحی»، معرفت فرهنگی اجتماعی، سال چهارم، شماره 2 پیاپی (14): 55- 72.
افراسیابی، محمدصادق؛ کوثری، مسعود؛ بشیر، حسن و ابراهیم آبادی، حسین (1398)، «شبکههای اجتماعی و سیاستگذاری فرهنگی: بررسی وضعیت مدیریت دانش در شبکههای اجتماعی مورد استفاده دانشجویان دانشگاههای ممتاز شهر تهران»، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال پانزدهم، پائیز 1398 شماره 56: 90-71.
افشانی، سیدعلیرضا؛ مداحی، جواد و همکاران (1396)، «نقش شبکههای اجتماعی مجازی در روابط فرازناشویی (با تاکید بر شبکههای مجازی تلفن همراه)»، مطالعات امنیت اجتماعی، دوره 8 شماره 50: 135- 158.
انصاری، ابراهیم؛ کیانپور، مسعود و عطایی، پری (1397)، «تحلیل جامعه شناختی تاثیر استفاده از فضای مجازی بر فرهنگ شفاهی مورد مطالعه اصفهان»، جامعه شناسی کاربردی، سال 29 شماره پیاپی 69 شماره اول: 40-18.
باستانی سوسن، لولایی فاطمه (1391)، «کاربری رسانهها و رفتار سیاسی دانشجویان دانشگاه تهران با تاکید بر نقش اینترنت»، مطالعات توسعۀ اجتماعی – فرهنگی، سال اول، شمارۀ سوم: 38-7.
بروجردی علوی، مهدخت؛ صدیق یزدچی، امیرسعید (1396)، «تاثیر فضای مجازی بر هویت ملی و قومی در ایران»، مطالعات رسانههای نوین، سال سوم، شماره 12: 110-81.
بختیاری، آمنه؛ امیرمظاهری، امیرمسعود؛ نصیری، بهاره (1399)، «شناسایی مقولههای موثر در سبک زندگی رسانهای خانواده ها»، مطالعات میان رشتهای در رسانه و فرهنگ، سال دهم، شماره 1، پیاپی (19): 25- 42.
بصیری جهرمی، حسین؛ خانیکی، هادی (1393)، «سیاست گذاران ایرانی و سیاست گذاری
رسانههای اجتماعی: چالش ها، الگوها و ارائه یک مدل پیشنهادی»، فصلنامه برنامه‌ریزی و رفاه و توسعه اجتماعی، شماره 21: 70-25.
رسانههای اجتماعی: چالش ها، الگوها و ارائه یک مدل پیشنهادی»، فصلنامه برنامه‌ریزی و رفاه و توسعه اجتماعی، شماره 21: 70-25.
بهار، مهری؛ بیژنی، محمد جواد (1398)، «رسانههای اجتماعی و هویت جهانی مطالعۀ پلتفرم اینستاگرام»، مجله جهانی رسانه، دوره 14، شماره2، شماره پیاپی 28، پائیز و زمستان 1398: 76-53
بهار، مهری؛ حاجی محمدی، علی (1388)، «وبلاگ ایرانی به مثابه رسانه جایگزین شهروندی»، مجله رسانه جهانی، دوره 4، شماره1: 1-18
بیکر، ترز ال (1381)، نحوه انجام تحقیقات اجتماعی، هوشنگ نایبی، چاپ دوم، انتشارات روش.
پورجبلی، ربابه؛ رضائی سیده، سمانه (1397)، «بررسی رابطه میزان ساعات استفاده از شبکههای اجتماعی (مجازی) و میزان انسجام اجتماعی خانواده در بین خانوادههای شهر نقده»، مجله مطالعات جامعه شناسی، دوره 11، شماره 38: 21-43.
تاج آبادی فراهانی، محمد؛ شکربیگی، عالیه و مهاجری، اصغر (1398)، «رابطه عملکرد شبکههای اجتماعی مجازی با شیوههای همسرگزینی»، پژوهشنامه مددکاری اجتماعی، دوره 6، شماره پیاپی 19: 167-204.
توسلی، افسانه؛ جلالوند، افسانه (1394)، «استفاده از اینترنت و تمایل به خوداظهاری (مطالعه موردی دانشجویان دختر یکی از دانشگاههای شهر تهران)»، مطالعات اجتماعی روان شناختی زنان، شماره 45 : 95-.122
جاه بین، زهرا؛ مظفری، افسانه؛ هاشم زهی، نوروز؛ دادگران، سید محمد (1397)، «مطالعه کیفی عوامل ارتکاب جرائم در فضای مجازی (تحلیل محتوی کیفی پروندههای جرایم سایبری»، مطالعات علوم اجتماعی ایران، سال پانزدهم، شماره 59: 48-71
جعفری پورزارع، سیدرضا؛ ملکیان، نازنین (1396)، «بررسی رابطه فیلترینگ شبکههای اجتماعی در دورههای زمانی خاص با میران تولید محتوا در این شبکهها»، رونامه نگاری الکترونیک، سال سوم، شماره مسلسل 9 : 144-123.
جلالی پور، حمید رضا؛ حاجی زادگان، ابوالفضل (1399)، «شناسایی و ارزیابی الگوهای تاثیرپذیری کاربران ایرانی توییتر از نگرشهای سیاسی اینفلوئنسرها»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره نهم، شماره 4، پیاپی (36): 877-.855.
جلالی، زهرا؛ کیان پور، مسعود؛ آقابابایی، احسان (1396) «تبیین جامعه شناختی مدیریت حریم شخصی کاربران جوان فیس بوک شهر اصفهان»، پژوهش های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، سال ششم، شماره1، پیاپی(16): 17-28.
جواهری، فاطمه؛ باقری، لیلا (1390)، «اینترنت جوانان و نظم جامعه تحلیل ثانویه تحقیقات موجود»، مجله تحلیل اجتماعی، شماره 2 پیاپی 2: 235-211.
جنادله، علی؛ رهنما، مریم (1397)، «بازنمایی آسیب شناسانه رسانههای نوین در مطالعات خانواده»، مطالعات رسانههای نوین، سال چهارم شماره 16 : 1- 38.
چیت ساز، محمدعلی؛ سالک، ساناز (1394) «بررسی جامعه شناختی اثرات شبکههای اجتماعی مجازی جدید بر زندگی فردی و اجتماعی: شهروندان شهررضا»، نشریه مهندسی فرهنگی، سال دهم شماره 86، زمستان 1394: 126- 105.
دادگران، سیدمحمد؛ ببران، صدیقه و علی پور تبریزی نژاد، زری (1390)، «بررسی تاثیر اینترنت بر شکل گیری و رشد هویت بازاندیشانه»، فرهنگ ارتباطات، دوره1، شماره 3 : 23- 1.
دبیر مقدم، محمد (1393)، «بررسی و تحلیل زبان استفاده شدۀ کاربران در شبکههای اجتماعی مجازی و بررسی فرایندهای واژه سازی و وام گیری واژگانی کاربران»، مجموعه مقالات دانشگاه علامه طباطبایی، انتشارات علامه طباطبایی، شماره 331: 617- 632.
ده صوفیانی، اعظم؛ محمودی حنارود، بهارک (1399)، «تصویر زندگی فرودستان در اینستاگرام؛ مطالعه موردی زنان بی خانمان بهبودیافته»، فصلنامه مطالعات رسانههای نوین، شماره 23 پاییز 1399: 189- 226.
دهقان نیری، علیرضا؛ مولایی، محمدمهدی (1395)، «تقابلهای اخلاقی و تعاملات کاربران ایران رسانه های اجتماعی (مطالعه شش رویداد در یوتیوب، فیسبوک، و اینستاگرام»، مطالعات فرهنگ – اجتماعات، سال هفدم، تابستان 1395 ، شماره 34 : 242- 216.
دهقان نیری، علیرضا (1387)، «تجربه گردشگری در فضای واقعی و مجازی»، تحقیقات فرهنگی ایران، سال اول شماره 4: 1-19.
ذکایی، محمد سعید؛ حسنی، محمد حسین (1395) «شبکههای اجتماعی مجازی و سبک زندگی جوانان فراتحلیل پژوهش های پیشین»، فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال ششم، شماره 22، بهار 96 : 25-7 .
ذکایی، محمد سعید (1383)، «جوانان و فراغت مجازی»، مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، بهار 1383، شماره 6: 1- 25.
راودراد، اعظم (1384)، «مسائل اجتماعی زنان در اینترنت»، فصلنامه مطالعات و ارتباطات، دوره 2، شماره 3 : 93-73.
راودراد، اعظم؛ گیشنیزجانی، گلنار (1396) «گونه شناسی الگوهای بازنمایی بدن رسانه ای کاربران ایرانی در اینستاگرام»، مطالعات رسانه های نوین، سال سوم تابستان 1396، شماره 10: 259-304.
رحیمی، پریا؛ پیچرانلو، عبدالله (1399)، «الگوهای فعالیت سایبری کنشگران حوزه زنان در ایران و نسبت آن با اکتیویسم در فضای واقعی»، پژوهشنامه زنان، سال یازدهم، شماره 2، پیاپی 32 : 58-33.
رضائیان، عالیه؛ ادریسی، افسانه (1397)، «تاثیر شبکههای اجتماعی بر سبک زندگی نسل چهارم»، مطالعات فرهنگی، سال سیزدهم، شماره 34: 36-9.
رضوی، سیدعلی محمد؛ کیان پور، مسعود؛ آقا بابایی، احسان (1396)، «زنان و تجربۀ احساسات مجازی (مطالعۀ کیفی چگونگی بروز و ابراز عواطف مجازی دختران شهر قم)»، مطالعات راهبردی زنان، سال بیستم، شماره 77: 61-86.
ریچاردز، بری (1391)، روانکاوی فرهنگ عامه نظم و ترتیب نشاط، حسین پاینده، تهران: نشر ثالث، چاپ دوم.
شالچی، وحید؛ رضایی فرح آبادی، عطیه و تقی آبادی، مسعود (1399)، «نقش استفاده از فضای مجازی بر روابط عاطفی زوجین مطالعه موردی خانواده های تهرانی»، تغییرات اجتماعی – فرهنگی، دوره 17، شماره 2، شماره پیاپی 65: 62- 83.
شریعتی، سارا؛ شفیعی، زینب (1397)، «تولدی دیگر: مطالعه کیفی پدیدۀ نوظهور صنایع دستی مدرن در عصر شبکهها»، جامعه شناسی هنر و ادبیات، دوره 10، شماره پیاپی 19، بهار و تابستان 1397: 229-189.
شهابی، محمود؛ بیات، قدسی (1391)، «شبکههای اجتماعی مجازی و کاربران جوان؛ از تداوم زندگی واقعی تا تجربه جهان وطنی»، مجلس راهبرد، سال نوزدهم، شماره 69: 180 – 151.
شیخ انصاری مهین (1398)، شبکههای اجتماعی مجازی و نظم اخلاقی «گفت وگو» در جامعه معاصر ایران، تهران: نشر جامعه شناسان، چاپ اول.
صادقی ده چشمه، ستار (1395)، «جهان مجازی و مسایل اجتماعی با تاکید بر طلاق و هویت (مطالعه موردی شهر فارسان)»، همایش پایش جرایم و آسیب های اجتماعی و راهکارهای پیشگیرانه، کد COI .PAYESH01_107
عاملی، سعیدرضا؛ شکرخواه، یونس و منصوری، سیده تمنا (1398)، «تجربه دوفضایی شده کاربران ایرانی از سوگواری مجازی مطالعه موردی شبکه اجتماعی فیس بوک»، مطالعات فرهنگ – ارتباطات، سال بیستم، شماره 46: 36- 7.
عباسی شوازی، محمدتقی؛ همایون، پوریا (1395)، «اینترنت جوانان و پیوندهای اجتماعی: مطالعه رابطه اینتترنت، شبکه گفتوگوی مرکزی و پیوندهای اجتماعی جوانان دانشجو»، مجله جهانی رسانه، دوره 11، شماره1 :94- 80.
عباسی شوازی، محمدتقی؛ دل آور، مریم سادات (1398) «رسانه،ها، عشق و ازدواج؛ مطالعه رابطه رسانههای اجتماعی و جمعی با عشق سیال و نگرش به ازدواج»، تحقیقات فرهنگی ایران، سال دوازدهم، شماره4، پیاپی (48): 51- 74.
عباسی کسبی، هادی؛ مجیدی قهرودی، نسیم؛ نصراللهی، اکبر (1399)، «شناسایی عوامل موثر بر شکاف دیجیتالی در ایران (مورد مطالعه روستاهای استان قم)»، رسانه و فرهنگ، دوره 10 شماره 19:: 133-163.
عبداللهیان، حمید؛ شیخ انصاری، مهین (1393)، «تحلیل نقش فیسبوک در تحول زندگی روزمره در میان کاربران ایرانی»، مطالعات ملی، 60 سال پانزدهم، شماره 4 :159-.137
عبداللهیان، حمید؛ قاضی وکیلی جهانی، محمد (1392)، «تحلیل حوزۀ عمومی پست مدرن با کاربرد روش واژگونی فوکو در مطالعه رسانۀ نوین»، مطالعات جامعه شناختی (نامه علوم اجتماعی)، دوره 20، شماره 2، شماره پیاپی2: 110-83.
عبداللهیان، حمید؛ حسنی، حسین (1395)، «شبکههای اجتماعی و چالشهای آن برای نظام خانواده در ایران مطالعه عضویت زوجین در فیس بوک و مسائل و پیامدهای اجتماعی آن بر حریم خانواده»، بررسی مسائل اجتماعی ایران، دوره 7، شماره 1: 238 -203.
عدلی پور، صمد؛ قاسمی، وحید؛ قصابی، رضوان؛ طاهری، نقی (1393)، «تاثیر استفاده از شبکه اجتماعی فیسبوک بر اعتماد و مشارکت سیاسی جوانان»، مطالعات فرهنگ- ارتباطات، سال پانزدهم، شماره 28: 191- 212.
علی مهدی، مسلم؛ منتظرقائم، مهدی (1394)، «طراحی محتوایی و ساختاری پرتال زیارت مجازی اماکن متبرکه شیعه»، فرهنگ رضوی، سال سوم، شماره 9: 87- 124.
غفاری نسب، اسفندیار؛ کاروانی، عبدالطیف و نامداری، مهرداد (1396)، «مطالعه تاثیر شبکههای اجتماعی مجازی بر هویت جهانی: مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه سیستان و بلوچستان»، مجله جهانی رسانه، دوره 12، شماره 2، پیاپی 24: 88-67.
غفاری، غلامرضا؛ تقی زادگان، مریم (1394)، «مشارکت و فعالیت در شبکه های مجازی گردشگری و سرمایه ی اجتماعی مجازی در ایران»، برنامه ریزی و توسعه گردشگری، دوره 4، شماره 14، شماره پیاپی (14): 67-90.
فاضلی، نعمت اله؛ آقایی، عاطفه و شفعتی، معصومه (1398)، «فضای مجازی و پست مدرن شدن عرصه پزشکی(مطالعه موردی: موسیقی درمانی»، مطالعات میان رشتهای در رسانه و فرهنگ، سال نهم، شماره 1، پیاپی 16: 254-227.
فکوهی، ناصر؛ عیاری، آذرنوش (1388)، «اینترنت و هویت در پنج هویت قومی ایران»، مجله رسانه، دوره 4، شماره 1: 26-1.
فکوهی، ناصر؛ میردامادی، مهرداد (1381)، «فضای سایبرنتیک به مثابه فضای شهری»، نامه انسان شناسی، دوره اول، شماره 2: 89 – 119.
کاستلز، امانوئل (1380)، عصر اطلاعات، اقتصاد، جامعه و فرهنگ: قدرت و هویت، احد علیقلیان، افشین خاکباز، تهران: طرح نو، جلد اول.
کاوه قهفرخی، محمدجواد؛ تاجیک اسماعیلی، سمیه (1396)، «بررسی رابطه بین استفاده جوانان از شبکههای اجتماعی در شرکت در مراسم مذهبی»، مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، سال دوم، شماره 2، پیاپی 3: 90-61.
کیا، علی اصغر؛ سعادت سیرت، ناهید (1399)، «کنشگری کاربران ایرانی رسانههای اجتماعی مجازی در زوال و برساخت ارزشهای اخلاقی رسانه (مطالعه شش رویداد در اینستاگرام)»، علوم خبری، سال نهم، شماره 33 : 142- 105.
گوهری، حمیده؛ بخشی، بهاره و رضوی، سید حمید (1393)، «بررسی شیوههای بازنمایی
قومیتهای ایرانی در شبکههای اجتماعی مجازی»، مطالعات رسانهای، دوره 9 ، شماره 4، پیاپی 27: 89-106
قومیتهای ایرانی در شبکههای اجتماعی مجازی»، مطالعات رسانهای، دوره 9 ، شماره 4، پیاپی 27: 89-106
گیدنز، آنتونی (1387)، جهان رها شده گفتارهایی درباره یکپارچگی جهانی، علی اصغر سعیدی، یوسف حاجی عبدالوهاب، تهران: انتشارات علم و ادب، چاپ دوم.
محمدی، جمال؛ دانش مهر، حسین؛ سبحانی، پرویز (1399) «مصرف ایماژهای بدن در میان کاربران اینستاگرام در شهر سنندج»، جامعه شناسی فرهنگ و هنر، دوره دوم، شماره 3: 141- .151
معیدفر، سعید؛ حبیب پور، کریم؛ گنجی، احمد (1384)، «اعتیاد اینترنتی علل و پیامدهای آن»، رسانه، شماره 63: 39-67.
مقدس، علی اصغر ؛ لهسایی زاده، عبدالعلی و غفاری نسب، اسفندیار (1387)، «تاثیر فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی بر سبک زندگی: مطالعه موردی افراد مهاجر و بومی طایفۀ دهدار فارس»، رسانه جهانی، دوره 3، شماره 1: 1- 18.
منتظرقائم، مهدی؛ الهیفر، کبری (1391) «وبلاگ نویسان دارای معلولیت: تجربه مقتدرسازی فردی-اجتماعی درفضای وبلاگ»، رفاه اجتماعی، سال دوازدهم، شماره47: 319-355.
مهدی زاده، شراره؛ عنبرین، زینب (1388)، «بررسی رابطه میزان و نحوه استفاده از اینترنت و هویت فرهنگی جوانان مطالعات فرهنگی و ارتباطات بررسی رابطه میزان و نحوه استفاده از اینترنت و هویت فرهنگی جوانان»، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دوره 5، شماره 17 : 1- 28 .
مهرابی، داود (1398)، «جایگاه خانواده در تحقیقات سواد رسانهای در ایران: مرور سیستماتیک»، مجله جهانی رسانه، دوره 14، شماره1: 128-.112
هابرماس، یورگن (1386)، جهانی شدن و آینده دموکراسی، کمال پولادی، تهران: نشر مرکز، چاپ چهارم.
Ameli, Saied Reza; Mohseni Ahooei, Ebrahim (2021),"Intra/Inter communications in social network and intermediary of the media influencers", Journal of cyberspace studies, Volume 5 Number1, 2021: 1- 24 .
Einifar, Mina; Kosari Masood (2020) " How Iranian women experss themselves through social media: Instagram" Journal of cyberspace studies, Volume 4, Issue 1, January 2020: 1- 26.
Kia, Ali Asghar (2008) "Iranian youth online between traditional and modern lifestyle", COMMUNIYY BROADCASTING ASSOCIUATION OF AUSTRALA, issue 4 August2008:27-35.
Navabakhsh, Mehrdad; Rahmani, Shyan (2014) "A Study on the internet and its effects on the psycho-social behavior among the students at IAU university", Quarterly of sociological studies of youth, volume5, Issue 14: 147-178 .
Shorka, Majid; Omi, Reza (2002) "The Internet In Iran" IEEE Technology and Society Magazine · April 2002 DOI: 10.1109/44.993598 · Source: IEEE Xplore CITATIONS: 28-32.
)