نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای جامعه شناسی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران

2 دانشیار گروه آموزشی جامعه شناسی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، ایران

10.22034/jsi.2022.541116.1486

چکیده

قومیت گرایی در آذربایجان خود را در دو برهه زمانی نشان داده است: اول در سال 1324 به شکل فرقه دموکرات آذربایجان که کشور را تا مرز تجزیه پیش برد، و دوم در فعالیت­های حزب خلق مسلمان در اوایل انقلاب اسلامی. بررسی علل شکل گیری چنین رخ دادهایی، برای مدیریت صحیح آن­ها و همچنین برای حفظ انسجام اجتماعی و وحدت ملی ضروری است. هدف این مقاله مطالعه عوامل موثر بر گرایش به پان ترکیسم در آذربایجان است. بدین منظور، با استفاده از روش نمونه­گیری خوشه­ای چند مرحله ای، 400 نفر به عنوان نمونه از چهار استان آذزی نشین آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و زنجان برای مصاحبه انتخاب شدند. تحلیل رگرسیون داده­ها نشان داد متغیرهای مطالب نامناسب مطبوعات، محرومیت نسبی، رسانه­های خارجی، فعالیت نخبگان قومی، ممنوعیت تدریس زبان ترکی و برخورد با فعالان قومی با متغیر وابسته (پان ترکیسم) رابطه معنادار مستقیمی دارند. توجه صدا وسیما و مطبوعات به حساسیت­های قومی و تولید نکردن برنامه و مطالب توهین آمیز، توجه به مسائل قومی مطرح در قانون اساسی و کاهش محرومیت نسبی می­تواند به کاهش این نوع قومیت گرایی در کشور کمک کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

آقچورا، یوسف ( 1392)، سه طرز سیاست: رساله‌ای در اندیشه سیاسی اواخر عثمانی، ترجمة رسول عربخانی. تهران : پردیس دانش.
اتابکی، تورج (1376)، آذربایجان در ایران معاصر، ترجمه محمد کریم اشراق. تهران: انتشارات توس.
اسمیت، آنتونی دی (1383)، ناسیونالیسم: نظریه، ایدئولوژی، تاریخ، ترجمه منصور انصاری، تهران: تمدن ایرانی.
اسمیت، آنتونی دی (1391)، ناسیونالیسم و مدرنیسم: بررسی انتقادی نظریه‌های متاخر ملت و ملت‌گرایی ، ترجمه کاظم فیروزمند، تهران: نشر ثالث.
بشیریه، حسین (1382)، جامعه شناسی سیاسی: نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، تهران: نشر نی.
بنی هاشمی، میرقاسم (1381)، "چشم‌انداز آتی ناسیونالیسم قومی در آذربایجان ایران"، مطالعات راهبردی، ش 16، 581-568.
پناهی، محمد حسین (1393)، نظریه­های انقلاب: وقوع، فرایندها و پیامدها، تهران: انتشارات سمت.
پور قوشجی، محمدرضا؛ نادری، محمود (1393)، "جهانی شدن و تکثرگرایی قومی در ایران، چالش­ها و فرصت­ها"، مطالعات راهبردی جهانی شدن، ش12، 55-91.
جباری، ولی، محمدیان مهرداد ورشیدی آل هاشم، محمد رضا (1401)، "واکاوی نقش نیروهای خارجی بر گرایش­های قومی در مناطق آذری نشین ایران"، مطالعات ملی، ش89، 169-189.
جلایی‌پور، حمیدرضا؛ نظرعباسی، صدیقه (1391)، "ناسیونالیسم قومی و عوامل موثر بر آن (مطالعه موردی: دانشجویان ترکمن استان گلستان)"، فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، ش 1 ،143-119.
حاجیانی، ابراهیم (1387)، "نسبت هویت ملی با هویت قومی درمیان اقوام ایرانیمجله جامعه شناسی ایران ،3و4 ،143-164.
حاجی زاده، کاظم (1399)، بررسی تجربی الگوی روابط قومی در ایران (تحلیل کمی داده­های یک پیمایش ملی)، مطالعات اجتماعی ایران ، دوره 14، ش1، 4-14.
خجسته نژاد، ندا؛ حاجیانی، ابراهیم؛ صالحی امیری، سید رضا؛ فاضلی، نعمت الله (1396)، سنجش میزان همبستگی ملی در میان اقوام آذری و ترکمن، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران ، دروه 6، ش3، 495-515.
خلیلی اردکانی، محمد علی؛ معیدفر، سعید؛ ساعی، علی (1392)، جهانی شدن و تاثیر آن بر هویت قومی و ملی: مطالعه کردهای سنندج، مسائل اجتماعی ایران، سال چهارم، ش1، 91-112.
دواس، دی ای (1391)، پیمایش در تحقیقات اجتماعی، هوشنگ نایبی، چاپ چهاردهم، تهران: نشر نی.
دهشیری، محمد رضا (1379)، "جهانی شدن و هویت ملی"، مطالعات ملی، 5، 100-71 .
رئیس‌نیا، رحیم (1379)، "پان ترکیسم"، در غلامعلی حداد عادل (ویراستار)، دانشنامه جهان اسلام، تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی، جلد پنجم، 466-477.
ربانی، علی و دیگران (1387)، "بررسی رابطه هویت ملی و قومی با تاکید بر احساس محرومیت و جامعه‌پذیری قومی: مطالعه موردی دانشجویان آذری، کرد و عرب"، مسائل اجتماعی ایران، ش 63، (69-33).
رنانی، محسن (1395)، "قتل زبان مادری و تخریب توسعه در ایران"،
http://www.asriran.com/fa/news/512362/  (بازیابی شده در 30 تیر 1396)   
سید امامی، کاووس (1387)، هویت­های قومی از کجا برمی خیزند؟ مروی بر نظریه­های اصلی،
فصلنامه ­خط اول، ش 7، 15-32.
صالحی امیری، سید رضا (1388)، مدیریت منازعات قومی در ایران ، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
عبدی، عطاء الله؛ مقصودی، مجتبی (1392)، "همگرایی در آذربایجان"، فصلنامه مطالعات ملی، 53،
 51-72.
عقیلی، وحید؛ دلاور؛ برادران، هانیه (1390)، ".بررسی دیدگاه­های اساتید علوم اجتماعی نسبت به نقش رسانه های دیداری (تلویزیون، ماهواره و اینترنت) در فرایند جهانی شدن با تاکید بر سیاست­های فرهنگی ایران"، فرهنگ ارتباطات، ش ،1، 31-60.
غلامعباس، توسلی؛ اصل زعیم، مهدی (1390)، "هویت­های قومی و معمای هویت ملی"، مطالعات توسعه اجتماعی ایران ، ش2، 75-96.
فرای، ریچارد ن (1363)، عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران: سروش.
قادرزاده، امید و محمدزاده، حسین (1397)، "مطالعه پیمایشی هویت طلبی قومی و سیاسی شدن قومیت کردهای ایران"، پژوهش های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی ، ش20، 19-42.
قنبری برزبان، علی؛ جلائی پور، حمیدرضا؛ شاوردی، تهمینه (1391)، پذیرش ارزش­های جهانی در میان ایرانیان عرب زبان (اعراب خوزستان)، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، ش30  ، 135-158.
کاروانی، عبدالطیف؛ غفاری نسب، اسفندیار (1398)، هویت ملی و هویت در زیست جهان دانشجویان بلوچ، مسائل اجتماعی ایران، ش 2، 217-241.
کاظمی، سیمین (1395)، تحلیل جامعه شناختی واکنش قوم بختیاری به سریال سرزمین کهن، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره5، ش 3، 213-232.
کریمی، علی (1390)، درآمدی بر جامعه شناسی سیاسی تنوع قومی: مسائل و نظریه­ها، تهران: انتشارات سمت.
کریمی، علی (1385)، پیش بینی تحولات هویت قومی در ایران، http://www.csr.ir/fa/news/223
(بازیابی شده در مرداد 1397).
کیانپور، مسعود و عدلی پور، صمد و کیخابی، الهام (1392)، "تبیین جامعه شناختی تاثیر شبکه اجتماعی فیس بر هویت قومی کاربران ترک در ایران، جامعه شناسی کابردی، ش 52 ، 67-84.
کیملیکا، ویل (1384)، " آزادی خواهی و چندگانگی قومیتی"، گفت­وگو ،43، 65-76.
گیدنز، آنتونی (1374)، جامعه شناسی، منوچهر صبوری، تهران:نشر نی.
لهسائی زاده، عبدالعلی، مقدسی، علی اصغر و تقوی نسب، سید مجتبی (1388)، "بررسی عوامل داخلی موثر بر هویت قومی و هویت ملی در میان اعراب شهرستان اهواز" جامعه شناسی کاربردی، ش1، (45-70).
مقصودی، مجتبی (1380)، تحولات قومی در ایران ، علل و زمینه­ها­، تهران: موسسه مطالعات ملی.
نورانی آسیاب بر، زهرا؛ شیری، طهمورث؛ علی محسنی، رضا (1396)­، "بررسی آثار شبکه­های اجتماعی بر مشارکت شهروندان تهرانی با مداخله سرمایه فرهنگی و اعتماد اجتماعی"، مطالعات میان فرهنگی، دوره 12، ش32، 61-85.
 
Ahmadi, Hamid (2016), "The Clash of Nationalism: Iranian Response to Baku Irredentism", In Kamrava, Mehran (Ed.), Iran, Turkey, and the South Caucasus:  the Great Game in West Asia, (. 105-137) New York: Oxford.
Brass, Paul R (1991), Ethnicity and Nationalism: Theory and Comparison, London: Sage Publication.
Kymlicka, Will (2003), Multicultural Citizenship: A Liberal Theory of Minority Rights, 7th edition, New York: Oxford University Press.
Landau, Jacob M (1995), Pan-Turkism: From Irredentism to Cooperation, London: Hurst & Company.
Landau, Jacob M (1988), The Fortunes and Misfortunes of Pan-Turkism, Central Asian Survey, Vol.7 No1(1-5).
Malesevic, Sinisa (2004), The Sociology of Ethnicity, London: SAGE Publications.
Ozkirimli, Umut (2000), Theories of Nationalism: A Critical Introduction, London: MacMillan Press.
Shaffer, Brenda (2000), “The Formation of Azerbaijani Collective Identity in Iran”, The Journal Nationalism and Ethnicity, Vol28, Issue3,449-477.
Turner, Jonathan H (2003). The Structure of Sociological Theory. Belmont: Thomson Learning.
Yang, Philip Q (2000), Ethnic Studies: Issues and Approaches. New York: State University of New York Press.