نوع مقاله : علمی
نویسنده
هیئت علمی دانشگاه علم و فرهنگ تهران، گروه مطالعات فرهنگی
چکیده
بسترهای گفتمانیِ برآمدن دولت مدرن در ایران به دوران سالهای 1268 الی 1305 ه.ق برمیگردد. در این دوران، وقایع و رویدادهای عمدهای رخ دادند که روند رایجِ تاریخ سیاسی در ایران را تشکیل میدهند و شاکلهای مدرن به خود گرفته و اندیشۀ دولت فراگیر و هویت ملیِ واحد پروبلماتیک گردید. مسئلۀ اصلیِ مقاله حاضر از سویی تعیین تکلیف نظری با جریانهای رایجِ تئوریزه کردن تاریخ دولت در ایران است واز دیگر سو قرار دادنِ اندیشۀ دولت مدرن و پروژه ملتسازی در بستر رویدادهای واقعی و فراموش شده. با ارجاع به وبا و قحطی به عنوان دو رویداد بزرگ و درهمکوبنده در تاریخِ معاصر ایران (اما فراموش شده ذیل روایتهای غالب) نسبت گفتمان تنظیمات ایرانی و برآمدن دولت مدرن با این دو رویداد بررسی خواهد شد. با مفهومِ حکومتمندی تلاش خواهد شد برآمدن تنظیمات ایرانی تشریح گردد؛ بدین ترتیب حکومت بر فقر که از دل وبا بیرون میزند و در پزشکیِ مدرن نهادمند میگردد و حکومت بر ثروت که از دل قحطی بیرون میزند و در قالب تنظیم مالیه نهادمند میگردد به عنوان دو روند اساسیِ حکومتمندی و انضباط ایرانی بررسی خواهند شد و نسبت آنها با اندیشهی دولتِ فراگیر مورد بحث قرار خواهد گرفت.
کلیدواژه‌ها
ارباب، محمدتقی (1353)، تاریخ دارالایمان قم.
اسناد تاریخی خاندان غفاری (سالهای 1243 تا 1327 قمری)/ به کوشش کریم اصفهانیان، بهرام غفاری با همکاری علی عمران، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1385.
اشرف، احمد (1359)، موانع تاریخی رشد سرمایهداری در ایران: دورة قاجاریه، زمینه.
اشرف،احمد (1374)، نظام صنفی و جامعه مدنی، ایران نامه،زمستان 1374 - شماره 53، 40-5.
اعتماد السلطنه، محمد حسن خان (1307 ه.ق)، قانون تسهیل ساختن طرق و شوارع، تهران..
اعتمادالسلطنه، حاجی علیخان (1390)، کتابچة دستورالعمل دیوانخانة عدلیة اعظم، پیام بهارستان.
افضل الملک، غلامحسین (1361)، افضلالتواریخ، به تصحیح: منصوره اتحادیه، سیروس سعدوندیان، نشر تاریخ ایران.
اکبری، محمد علی (1384)، تبارشناسی هویت جدید ایرانی، نشر علمی و فرهنگی.
آبادیان، حسین (1388)، بحران آگاهی و تکوین روشنفکری در ایران، تهران: انتشارات کویر.
آبادیان، حسین (1388)، بحران مشروطیت در ایران، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
آبادیان، حسین (1388)، مفاهیم قدیم و اندیشه جدید، درآمدی نظری بر مشروطه ایران، تهران: انتشارات کویر.
آبراهامیان، یرواند (1374)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، نشر نی.
آبراهامیان، یرواند (1392)، تاریخ ایران مدرن، ترجمه محمد ابراهیم فتاحی، نشر نی.
آبراهامیان، یرواند (1393) مقالاتی در جامعهشناسی سیاسی ایران، ترجمه سهیلا ترابی فارسانی، نشر پردیس دانش.
آدمیت، فریدون (1351)، اندیشه ترقی و حکومت قانون، عصر سپهسالار، خوارزمی.
آل داوود، سید علی (1391)، قانون تنظیمات جدید عثمانی، پیام بهارستان، ویژه نامه حقوق و قانون.
آلتوسر، لوئی (1388)، ایدئولوژی و سازوبرگهای ایدئولوژیک دولت، ترجمه روزبه صدرآرا، نشر چشمه.
پیران، پرویز (1384) نظریه راهبرد و سیاست سرزمینی جامعه ایران، مجله اندیشه ایرانشهر/ شماره6.
تبریزی، میرزا یوسف خان (1390)، «قانون ورقة صحیحه»، منتشر شده در پیام بهارستان.
حسیبی، رباب (1371) قحطی و گرانی در سال 1287 و 1288 قمری، گنجینه اسناد، پاییز و زمستان شماره 7 و 8.
حیدری، آرش؛ نصیری، هدایت (1394)، مسئله آلتوسر، انتشارات تیسا.
دستورالعمل نظمیه (1391)، کتابچۀ حفظ الصحت، به کوشش جمشید کیانفر، پیام بهارستان.
دوستدار، آرامش (1370)، امتناع تفکر در فرهنگ دینی، پاریس: انتشارات خاوران.
دوستدار، آرامش (2004)، درخشش‌های تیره، انتشارات خاوران، پاریس.
دوگوبینو، آرتور (1344) سه سال در ایران، ترجمه ذبیحالله منصوری، انتشارات روزنامه کوشش.
راوندی، مرتضی (1354)، تاریخ اجتماعی ایران، نشر امیرکبیر.
سپهسالار، میرزا حسین خان (1291 ه.ق)، کتابچة تنظیمات حسنة دولت علیة ممالک محروسة ایران».
سینکی، حاج میرزا محمد خان مجدالملک (1391)، کشفالغرائب یا رساله مجدیه، با تصحیح ایرج امینی و ناصر مهاجر، نشر آبی.
شعبانی مقدم، عادل (1393)، سوانح طبیعی؛نگاهی به پیامدهای اقتصادی خشک‌سالی، زلزله وسیل درعصرناصری، پژوهشنامة تاریخ اجتماعی و اقتصاد، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال سوم، شمارة اول، بهار وتابستان.
شهبازی، عبدالله (1382) نقدی بر آراء و اندیشههای آرامش دوستدار، نشریه م‍ردم‌س‍الاری، ص ۳ وی‍ژه‌ن‍ام‍ه، پیشتر در نشریه ک‍ار و ک‍ارگ‍ر، (۱۲ ت‍ی‍ر ۱۳۷۵): ص ۲ ، ۳ به چاپ رسیده است.
صدیقالملک، میرزا احمد خان (احمدبن محمد) رسالة اصول حکمرانی، پیام بهارستان، 1390.
فلور، ویلم (1387)، سلامت مردم ایران در دوران قاجار، ترجمه ایرج نبیپور، ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﻋﻠﻮﻡﭘﺰﺷﻜﻲ ﻭ خدمات ﺑﻬﺪﺍﺷﺘﻲ ﺩﺭﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮﺷﻬﺮ.
محمد کاشف، به کوشش محمد جواد صاحبی، فواید راه آهن، دفتر نشر میراث مکتوب.
فورن، جان (1385)، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمه احمد تدین، نشر رسا.
فوکو، میشل (1384)، نظم گفتار: درس افتتاحی در کلژ دو فرانس دوم دسامبر 1970، ترجمه باقر پرهام، نشر آگاه.
فوکو، میشل (1385)، تاریخ جنون در عصر کلاسیک، ترجمه فاطمه ولیانی، نشر هرمس.
فوکو، میشل (1389)، نظم اشیاء: دیرینهشناسی علوم انسانی، ترجمه یحیی امامی، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
فوکو، میشل (1389)، نیچه، تبارشناسی، تاریخ، در تئاتر فلسفه، ترجمه افشین جهاندیده و نیکو سرخوش. نشر نی.
فوکو، میشل (1392)، تولد پزشکی بالینی: باستانشناسی نگاه پزشکی، ترجمه فاطمه ولیانی، نشر ماهی.
فوکو، میشل (1393)، دیرینهشناسی دانش، ترجمه نیکوسرخوش و افشین جهاندیده، نشر نی.
فوکو، میشل (1393)، مراقبت و تنبیه: تولد زندان، مترجم نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، نشر نی.
کاتوزیان، محمد علی همایون (1377)، "جامعة کم آب و پراکنده: الگوی تحول درازمدت اجتماعی-اقتصادی در ایران"، در نه مقاله در جامعهشناسی تاریخی ایران نفت و توسعه اقتصادی، ترجمه علیرضا طیب، نشر مرکز.
کاتوزیان، محمد علی همایون (1377)، "حکومت خودکامه: نظریهای تطبیقی درباره دولت، سیاست و جامعة ایران"، در نه مقاله در جامعهشناسی تاریخی ایران نفت و توسعه اقتصادی، ترجمه علیرضا طیب، نشر مرکز.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1372)، استبداد، حکومت قانون، دیکتاتوری، دموکراسی، و حقوق بشر، در استبداد، دموکراسی و نهضت ملی در ایران، نشر مرکز.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1385)، آزادی و لجام گسیختگی در انقلاب مشروطیت، اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره 230- 231.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1388)، آسیبشناسی خللق و خوی ایرانیان، آیین، شماره 27-26.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1390)، "انقلاب برای قانون"، در ایران جامعة کوتاه مدت و سه مقالة دیگر، ترجمه عبدالله کوثری، نشر نی
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1390)، "ایران جامعة کوتاه مدت"،در ایران جامعة کوتاه مدت و سه مقالة دیگر، ترجمه عبدالله کوثری، نشر نی.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1390)، "مشروعیت و جانشینی در تاریخ ایران"، در ایران جامعة کوتاه مدت و سه مقالة دیگر، ترجمه عبدالله کوثری، نشر نی.
گرنی، جان؛ صفتگل، منصور (1392)، قم در قحطی بزرگ، کتابخانه بزرگ آیتالله مرعشی نجفی.
لایحه پیشنهادی تأسیس بانک در ایران، به کوشش وحیده مهدوی موحد، پیام بهارستان، 1391.
لرد کرزن در کتاب ایران و قضیة ایران (1340)، ترجمه وحید مازندرانی، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
محمد توکلی طرقی (1382)، تجدد بومی و بازاندیشی تاریخ، ناشر تاریخ ایران زبان.
مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من.
ناطق، هما (1356)، تاثیر اجتماعی و اقتصادی بیماری وبا در دوره قاجار، تاریخ (ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی) جلد اول، شماره 2.
ناطق، هما (1389)، از ماست که برماست، نگارستان کتاب.
نجمآبادی، افسانه (1381)، حکایت دختران قوچان - از یاد رفته‌های انقلاب مشروطیت ایران، انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
نواب طهرانی، میرزا محمد مهدی (1376)، دستورالاعقلاب، با تصحیح سید علی آل داوود، نشر تاریخ ایران.
ولی، عباس (1380)، ایران پیشا سرمایهداری، ترجمه حسن شمسآوری، نشر مرکز.
Adorno, T. W. (1973). Negative dialectics (Vol. 1). A&C Black.
Adorno, T. W., &Horkheimer, M. (1997). Dialectic of enlightenment (Vol. 15).Verso.
Althusser, L., &Balibar, E. (1972). The Errors of Classical Economics: Outline of a Concept of Historical Time. Reading Capital, 91-118.
BASSET, JAMES (1886) Persia: The Land of the Imams. New York.
Foucault, Michel (1967), ON THE WAYS OF WRITING HISTORY This interview, conducted by Raymond BeJlour, appeared in Les Lettm}'ronr;aises 11&; (15 -Ill June 1967). RObert Hurley's tranSlation.
Foucault, Michel (1972), Return TO History, in Essential Works Of Foucault, 1954-1984, 1954-1984 PAUL RABINOW, SERIES EDITOR, Ethics, edited by Paul Rabinow, Aesthetics, ethod, and Epistemology edited by James D. Faubion, VOLUME TWO, THE NEW PRESS NEW YORK.
Foucault, Michel. “Polemics, Politics and Problematizations.”In Essential Works of Foucault, edited by Paul Rabinow.Vol. 1 “Ethics”.The New Press, 1998.
Gilloch, G. (2013). Walter Benjamin: critical constellations. John Wiley & Sons.
Lacan, J. (1998). The four fundamental concepts of psycho-analysis (Vol. 11). WW Norton & Company.
Seyf, Ahmad (2010) Iran and the Great Famine, 1870–72, Middle Eastern Studies, 46:2, 289-306.
)